W tym roku w Kościele obchodzimy Światowy Dzień Ubogich 14 listopada, w 33. niedzielę w połowie roku. Można przeczytać orędzie papieża Franciszka na Światowy Dzień, które zostało opublikowane pod tytułem „Ubodzy zawsze będą z wami” (Mk 14,7).
1. „Ubodzy zawsze będą z wami” (Mk 14, 7). Jezus wypowiedział te słowa na uczcie w Betanii, w domu niejakiego Szymona, zwanego „trędowatym”, na kilka dni przed Wielkanocą. Według opowiadania ewangelisty weszła kobieta z alabastrowym naczyniem pełnym drogocennej maści i wylała jej zawartość na głowę Jezusa. Jego działanie wywołało wielkie zdziwienie i dało początek dwóm interpretacjom.
Pierwszym było oburzenie niektórych obecnych, w tym uczniów, którzy biorąc pod uwagę wartość namaszczenia — około 300 denarów, równowartość rocznego wynagrodzenia robotnika — uważali, że należało je sprzedać i rozdać ubogim . Według Ewangelii św. Jana, właśnie Judasz przedstawił taki punkt widzenia: „Dlaczego zamiast tego nie sprzedali oliwy za 300 denarów i nie rozdali jej biednym?” Ale ewangelista zauważa: „Nie mówił tak, bo się troszczył o ubogich, ale dlatego, że był złodziejem: pieniędzmi rozporządzał i to, co mu powierzono, przywłaszczał sobie” (J 12, 5-6). To nie przypadek, że ta ostra krytyka opuszcza usta zdrajcy: dowodzi, że ci, którzy nie szanują ubogich, zdradzają naukę Jezusa i nie mogą być uczniami Pana. Przypomnijmy sobie w związku z tym mocne słowa Orygenesa: „Judasz zdawał się troszczyć o biednych […]. Jeśli ktoś dziś zarządza pieniędzmi Kościoła i jak Judasz przemawia w obronie ubogich, a potem zabiera to, co oni włożyli, niech dzieli los Judasza” (Komentarz do Ewangelii Mateusza, 11, 9).
Drugą interpretację podaje Jezus i to wyjaśnia głęboki sens czynu kobiety. Mówi: „Zostaw to! O co się czepiasz, bo dobrze mi zrobił!” (Marka 14:6). Jezus wie, że zbliża się jego śmierć iw działaniu kobiety przewiduje namaszczenie swojego martwego ciała przed pogrzebem. To przeszło wszystko, co obecni mogli sobie wyobrazić. Jezus przypomina im, że jest pierwszym wśród ubogich, najuboższym z ubogich, ponieważ reprezentuje ich wszystkich. Syn Boży przyjmuje gest tej kobiety ze względu na ubogich, samotnych, wykluczonych i ofiar dyskryminacji. Ze swoją kobiecą wrażliwością tylko ona rozumiała stan umysłu Pana. Ta anonimowa kobieta, która być może właśnie z tego powodu miała reprezentować wszystkie kobiety uciszane przez wieki i doznające przemocy, stała się pierwszą z tych kobiet, które odegrały ważną rolę w najważniejszych momentach życia Chrystusa: w Jego ukrzyżowaniu , Jego śmierć, Jego pogrzeb i Zmartwychwstanie. Kobiety, które tak często były spychane na drugi plan i wykluczane ze stanowisk kierowniczych, stają się bohaterkami historii objawienia na kartach Ewangelii. Końcowe zdanie Jezusa, które łączy tę kobietę z wielką misją ewangelizacji, mówi: „Zaprawdę powiadam wam, gdziekolwiek na świecie będzie głoszona Ewangelia, tam też będzie wspominany jej czyn” (Mk 14,9).
2. Ta silna „empatia”, jaka rozwinęła się między Jezusem a kobietą i sposób, w jaki Jezus interpretuje zachowanie kobiety, w przeciwieństwie do gorszącego podejścia Judasza i innych, może prowadzić do owocnej refleksji nad nierozerwalną relacją między Jezusem, ubogimi i głoszenia Ewangelii.
Oblicze Boga objawione przez Jezusa jest obliczem Ojca, który troszczy się o ubogich i jest im bliski. Cała działalność Jezusa świadczy o tym, że ubóstwo nie jest konsekwencją losu, ale konkretnym znakiem Jego obecności wśród nas. Nie znajdujemy Go wtedy i tam, gdzie chcemy, ale w życiu ubogich, w ich cierpieniu i niedostatku, w często nieludzkich warunkach, w jakich są zmuszeni żyć. Niestrudzenie powtarzam, że ubodzy są prawdziwymi głosicielami Ewangelii, ponieważ jako pierwsi zostali ewangelizowani i zostali zaproszeni do udziału w szczęściu Pana i Jego królestwie (por. Mt 5, 3).
Ubodzy – w jakiejkolwiek sytuacji i okolicznościach, w jakich żyją – ewangelizują nas, ponieważ pozwalają nam odkryć w nowy sposób najprawdziwsze rysy Ojca. „Ubodzy mogą nas nauczyć wielu rzeczy. Poza tym, że są częścią sensus fidei, poznają cierpiącego Chrystusa poprzez swoje cierpienia. Wszyscy musimy pozwolić się ewangelizować. Nowa ewangelizacja jest wezwaniem do uznania zbawczej mocy własnego życia i umieszczenia jej w centrum drogi Kościoła. Naszym powołaniem jest odkrywać w nich Chrystusa, służyć im naszym głosem w ich sprawach, ale także być ich przyjaciółmi, słuchać ich, rozumieć i przyjmować tajemniczą mądrość, którą Bóg chce im przekazać. nas przez nich. Nasze zaangażowanie nie polega wyłącznie na wspieraniu i pomaganiu w działaniach lub programach; to, co mobilizuje Duch Święty, nie jest nieokiełznanym aktywizmem, ale przede wszystkim odwróceniem się, aby zobaczyć Go jako rzeczywistość w nas samych. Ta pełna miłości troska o ubogich jest początkiem prawdziwego zainteresowania i od tego trzeba skutecznie zabiegać o dobro ubogich” (Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, 198-199).
3. Jezus jest nie tylko po stronie ubogich, ale także dzieli ich los. To trudna lekcja dla uczniów w każdym wieku. Jego słowa, że „ubodzy zawsze będą z wami” odnoszą się również do tego: ubodzy zawsze będą z nami, ale to nie powinno nas czynić obojętnymi, wręcz przeciwnie, powinno skłaniać nas do wspólnego dzielenia życia: nie możemy tego powierzyć zadanie innym. Ubodzy to nie ludzie „poza” naszą wspólnotą, ale nasi bracia i siostry, których cierpienia musimy dzielić, aby złagodzić ich potrzebę i wykluczenie, przywrócić im utraconą godność i zapewnić potrzebną im integrację społeczną. Ponadto, jak wiemy, miłosierdzie zakłada istnienie dawcy i biorcy, podczas gdy wzajemne dzielenie się rodzi braterstwo. Jałmużna jest okazjonalna, ale wzajemne dzielenie się jest trwałe. To pierwsze grozi zadowoleniem tych, którzy to robią, i upokorzeniem tych, którzy to otrzymują; ta ostatnia wzmacnia solidarność i stwarza warunki niezbędne do urzeczywistnienia sprawiedliwości. Krótko mówiąc, kiedy wierzący chcą zobaczyć Jezusa osobiście i dotknąć go rękami, wiedzą, gdzie się zwrócić. Ubodzy są sakramentami Chrystusa; reprezentują jego osobę i odnoszą się do niego.
Mamy wiele przykładów świętych, dla których dzielenie się z ubogimi stało się częścią ich życia. Myślę między innymi o księdzu Damjánie de Veuster, świętym apostole trędowatych, który wielkodusznie odpowiedział na wezwanie, by udać się na wyspę Molokai, która stała się gettem dla trędowatych, aby żyć i umierać z nimi. Poszedł do pracy i robił wszystko, co było w jego mocy, aby zapewnić biednym, chorym i odrzuconym godne życie. Została zarówno lekarzem, jak i pielęgniarką, nie zważając na związane z tym ryzyko, i wniosła światło miłości do „kolonii śmierci”, jak wówczas nazywano wyspę. Sam zachorował na trąd, co jest znakiem, że w pełni podzielił los swoich braci, za których oddał życie. Jego świadectwo jest bardzo aktualne w dzisiejszych czasach, w czasie epidemii koronawirusa. Łaska Boża niewątpliwie działa w sercach wielu ludzi, którzy bez żadnego zamieszania poświęcają się dla najuboższych i dzielą się z nimi w konkretny sposób.
4. Musimy więc całym sercem iść za wezwaniem Pana: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” (Mk 1, 15). To nawrócenie polega przede wszystkim na otwarciu naszych serc na rozpoznanie wielu form ubóstwa i ukazywaniu królestwa Bożego poprzez nasz styl życia zgodny z wyznawaną wiarą. Często ubodzy postrzegani są jako odrębni ludzie, jako „kategoria” potrzebująca szczególnej służby charytatywnej. Jednak pójście za Jezusem wymaga zmiany tego sposobu myślenia, czyli przyjęcia wyzwania dzielenia się i uczestnictwa. Bycie uczniem Jezusa oznacza decyzję, by nie gromadzić ziemskich skarbów, które tworzą iluzję bezpieczeństwa, które w rzeczywistości jest kruche i ulotne. Przeciwnie, oznacza gotowość do wyzbycia się wszystkiego, co przeszkadza nam w osiągnięciu prawdziwego szczęścia i zadowolenia, do uznania tego, co trwałe, czego nikt i nic nie może zniszczyć (por. Mt 6, 19-20).
Również tutaj nauczanie Jezusa idzie wbrew pozorom, ponieważ obiecuje coś, co można zobaczyć i doświadczyć z całkowitą pewnością jedynie oczami wiary. „Kto opuszcza dom swój, braci, siostry, ojca, matkę, żonę, dzieci lub ziemię dla mego imienia, otrzyma sto, a życie wieczne stanie się jego dziedzictwem” (Mt 19,29). Jeśli nie zdecydujemy się być ubogimi w przemijające bogactwa, światową władzę i próżność, nigdy nie będziemy w stanie oddać życia w miłości; będziemy żyć fragmentarycznie, choć pełni dobrych intencji, nie będziemy w stanie zmienić świata. Dlatego musimy podjąć decyzję o otwarciu się na łaskę Chrystusa, która może uczynić nas świadkami Jego bezgranicznej miłości i przywrócić autentyczność naszej obecności w świecie.
5. Ewangelia Chrystusa zachęca nas do okazywania szczególnej troski o ubogich i do rozpoznawania wielorakich przejawów nieporządku moralnego i społecznego, które tworzą coraz to nowe formy ubóstwa. Wydaje się, że coraz powszechniejsze staje się przekonanie, że biedni są nie tylko odpowiedzialni za swoją sytuację, ale także nie do zniesienia ciężar dla systemu gospodarczego, który stawia w centrum interesy kilku grup uprzywilejowanych. Rynek, który ignoruje lub wybiera zasady moralne, stwarza nieludzkie warunki dla ludzi znajdujących się już w niepewnej sytuacji. W ten sposób obserwujemy powstawanie nowych pułapek deprywacji i wykluczenia, zastawionych przez pozbawionych skrupułów aktorów gospodarczych i finansowych, którym brakuje poczucia humanitaryzmu i odpowiedzialności społecznej.
W zeszłym roku pojawiła się kolejna klęska, która jeszcze bardziej zwiększyła liczbę ubogich: pandemia. Wciąż puka do drzwi milionów ludzi, a nawet jeśli nie przynosi cierpienia i śmierci, to wciąż jest zwiastunem ubóstwa. Liczba ubogich wzrosła nieproporcjonalnie i tragicznie będzie się to utrzymywać w nadchodzących miesiącach. W niektórych krajach pandemia ma niezwykle poważne konsekwencje, przez co najsłabsi nie mają nawet najbardziej niezbędnych warunków do życia. Długie kolejki przed darmowymi kuchniami są wyraźnymi oznakami tego pogorszenia. Konieczne jest znalezienie najbardziej odpowiednich środków walki z wirusem na poziomie światowym, bez uwzględniania egoistycznych, indywidualnych interesów. Szczególnie pilne jest udzielenie konkretnych odpowiedzi tym, którzy cierpią z powodu bezrobocia, wśród których jest wielu ojców rodzin, kobiet i młodzieży. Solidarność i hojność, których, dzięki Bogu, wielu jest świadkami, są bardzo ważnym narzędziem w obecnej sytuacji, wraz z długoterminowymi projektami na rzecz rozwoju ludzkości.
6. Pozostaje jednak dalekie od oczywistego pytanie: jak dać namacalną odpowiedź milionom ludzi ubogich, którzy często spotykają się jedynie z obojętnością, a nawet niechęcią? Jaką drogą sprawiedliwości należy podążać, aby można było przezwyciężyć nierówności społeczne i przywrócić tak często deptaną ludzką godność? Indywidualistyczny styl życia współuczestniczy w rozwoju ubóstwa i często obwinia biednych za swój los. Jednak ubóstwo nie jest przeznaczeniem, jeśli nie konsekwencją egoizmu. Dlatego tak ważne jest inicjowanie procesów rozwojowych, w których każdy może rozwijać swoje zdolności, tak aby różnorodność uzupełniających się zdolności i ról prowadziła do wspólnego zasobu wzajemnego uczestnictwa. Wśród „bogatych” istnieje wiele form ubóstwa, które można by złagodzić dzięki bogactwu „biednych”, gdyby się spotkali i poznali! Nikt nie jest tak biedny, żeby nie mógł dać czegoś od siebie we wzajemnej wymianie. Ubodzy powinni nie tylko otrzymywać; ale muszą być przygotowani do dawania, ponieważ dobrze wiedzą, jak hojnie dawać. Ile dobrych przykładów dzielenia się mamy przed sobą! Ubodzy często dają nam przykład solidarności i dzielenia się. To prawda, że są to osoby, którym brakuje pewnych rzeczy, często wielu, w tym najbardziej niezbędnych, ale nie brakuje im wszystkiego, ponieważ zachowują godność dzieci Bożych, której nic i nikt nie może im odebrać.
7. Dlatego potrzebne jest inne podejście do ubóstwa. Wyzwanie to muszą podjąć rządy i instytucje globalne, dysponujące perspektywicznym modelem społecznym, zdolnym do zwalczania nowych form ubóstwa, które obecnie ogarniają świat i które będą miały decydujący wpływ na nadchodzące dziesięciolecia. Jeśli ubodzy są marginalizowani, tak jakby sami byli odpowiedzialni za swój los, to samo pojęcie demokracji przechodzi kryzys i wszystkie polityki społeczne zawodzą. Musimy z pokorą przyznać, że często jesteśmy niekompetentni, jeśli chodzi o ubogich. Mówimy o nich abstrakcyjnie, zatrzymujemy się na statystykach i wierzymy, że jednym dokumentem możemy poruszyć ludzkie serca. Wręcz przeciwnie, ubóstwo powinno nas inspirować do kreatywnego projektowania w celu zwiększenia wolności niezbędnej wszystkim ludziom do pełnego życia zgodnie z ich potencjałem. Musimy odrzucić iluzję, że wolność przychodzi i wzrasta dzięki posiadaniu pieniędzy. Skuteczna służba ubogim pobudza nas do działania i pozwala znaleźć najodpowiedniejsze sposoby podniesienia i wsparcia tej części ludzkości, która zbyt często jest anonimowa i milcząca, ale na której odbija się oblicze Zbawiciela, który prosi o naszą pomoc prasowany.
8. „Ubodzy zawsze będą z wami” (Mk 14,7). Jest to wezwanie, aby nigdy nie przegapić okazji do czynienia dobra. Poza tym możemy rozpoznać starożytne polecenie biblijne: „Jeśli jest wśród was ubogi, brat wasz, w jednym z waszych miast lub w waszej ziemi, którą Pan, Bóg wasz, da wam, nie zatwardzajcie serca waszego i nie zamknij rękę przed swoim bratem, ubogim, ale raczej otwórz i dawaj z radością tyle, ile potrzebujesz w swojej trudnej sytuacji. […] Dawaj mu z dobrego serca, a kiedy dajesz, niech serce twoje nie jest przepełnione złą wolą. Za twoje dobre uczynki Pan, twój Bóg, błogosławi ci na wszystkich twoich krokach i we wszystkich dziełach twoich rąk. Na ziemi zawsze będą biedni ludzie. Dlatego teraz nakazuję: otwórz rękę swemu bratu, potrzebującym i biednym mieszkającym na twojej ziemi” (MTurv 15.7-8.10-11). W podobny sposób apostoł Paweł zachęcał chrześcijan ze swoich wspólnot, aby śpieszyli z pomocą ubogim z pierwszej wspólnoty jerozolimskiej i czynili to „nie z własnej woli ani z przymusu, gdyż Bóg miłuje radosnego dawcę” (2 Kor. 9:7). Naszym zadaniem nie jest łagodzenie sumienia błaganiem, ale walka z kulturą obojętności i niesprawiedliwości wobec ubogich.
W tym kontekście należy przypomnieć słowa św. Jana Chryzostoma: „Ten, kto jest hojny, nie powinien pociągać do odpowiedzialności ubogich, ale po prostu łagodzić ich ubóstwo i zaspokajać ich potrzeby. Jedyną obroną ubogich jest ich ubóstwo i sytuacja kryzysowa, w której żyją. Nie proś ich o nic innego; ale nawet jeśli są najbardziej niegodziwymi ludźmi na świecie, jeśli brakuje im niezbędnego pożywienia, uratujmy ich od głodu. […] Człowiek miłosierny jest jak port dla potrzebujących: port przyjmuje i uwalnia od niebezpieczeństw wszystkich rozbitków; bez względu na to, czy są to złoczyńcy, dobrzy ludzie, czy ktokolwiek inny, tak długo, jak są w niebezpieczeństwie, przyjmuje ich na swoje zbawcze łono. Dlatego jeśli zobaczysz na lądzie mężczyznę lub kobietę, którzy rozbili się z powodu ubóstwa, nie osądzaj ich, nie pytaj o ich postępowanie, ale wybaw ich z nieszczęścia” (Rozprawy o biednym Łazarzu, II, 5).
9. Fundamentalne znaczenie ma to, abyśmy z większą wrażliwością rozumieli potrzeby ubogich, które stale się zmieniają, podobnie jak warunki ich życia. Obecnie w bardziej rozwiniętych gospodarczo obszarach świata ludzie są mniej skłonni do stawienia czoła ubóstwu niż kiedyś. Stan względnego dobrobytu, do którego jesteśmy przyzwyczajeni, utrudnia ponoszenie wyrzeczeń i godzenie się z niedostatkiem. Ludzie są gotowi na wszystko, tylko nie pozbawiaj ich owoców łatwego zysku. W ten sposób popadamy w różne formy urazy, konwulsyjnej nerwowości i prześladowania, które wywołują strach, niepokój, aw niektórych przypadkach przemoc. Nie tak możemy budować naszą przyszłość; te zachowania same w sobie są formami ubóstwa, których nie można ignorować. Musimy być otwarci na zrozumienie znaków czasu, które wzywają nas do poszukiwania nowych dróg ewangelizacji dzisiejszego świata. Natychmiastowa pomoc w zaspokojeniu potrzeb ubogich nie może powstrzymywać nas przed aktywnym stosowaniem nowych form chrześcijańskiej miłości i miłosierdzia w odpowiedzi na nowe formy ubóstwa, jakich doświadcza ludzkość.
Życzę, aby piąte obchody Światowego Dnia Ubogich zakorzeniły się jeszcze bardziej w naszych kościołach lokalnych i zachęciły do ruchu ewangelizacyjnego, który osobiście spotyka się z ubogimi, gdziekolwiek się znajdują. Nie możemy czekać, aż ubodzy zapukają do naszych drzwi; naszym pilnym zadaniem jest dotarcie do nich w ich domach, szpitalach i domach opieki, na ulicach iw ciemnych zakamarkach, w których czasami się ukrywają, w schroniskach i ośrodkach recepcyjnych... Ważne jest, aby zrozumieć, jak się czują, czego doświadczają i czego pragną ich serca. Przyjmijmy serdeczną prośbę księdza Primo Mazzolariego: „Proszę nie pytać, czy są biedni ludzie, kim są i ilu ich jest, ponieważ obawiam się, że takie pytania odwrócą uwagę lub będą wymówką, by nie słuchać naszego sumienia i wyraźne wezwanie do naszych serc. […] Nigdy nie liczyłem biednych, bo nie można ich policzyć: biednych trzeba przytulać, a nie liczyć” („Adesso” nr 7, 15 kwietnia 1949). Ubodzy są wśród nas. Jakże ewangeliczne byłoby, gdybyśmy mogli z całkowitą prawdą powiedzieć: my też jesteśmy ubodzy, bo tylko w ten sposób będziemy w stanie naprawdę ich rozpoznać, uczynić częścią naszego życia i środkiem naszego zbawienia.
Datowany w Rzymie, u św. Jana na Lateranie, 13 czerwca 2021 r., we wspomnienie św. Antoniego z Padwy.
FRANCISZEK
