Rumuński Sąd Najwyższy swoim postanowieniem wydanym z powietrza utrudnia restytucję mienia historycznych węgierskich kościołów.
Nowa decyzja Najwyższego Sądu Kasacyjnego w Bukareszcie o jedności prawnej drastycznie komplikuje restytucję majątku historycznych kościołów węgierskich w Transylwanii. Zgodnie z obowiązkowym przepisem obowiązującym wszystkie rumuńskie sądy, kościoły muszą także bezpośrednio udowodnić – na przykład dokumentem założycielskim – własność swoich szkół zarejestrowanych w księdze gruntów w XIX wieku. A jest to dokument, jakiego w XIX-wiecznym systemie prawnym w ogóle nie było.
W odpowiedzi na pozwy wniesione przez Siedmiogrodzki Okręg Kościoła Reformowanego w związku ze zwrotem majątku Gábor Bethlen College w Nagyenide, Najwyższy Sąd Apelacyjny w Bukareszcie wydał bezprecedensową decyzję w rumuńskim orzecznictwie po zmianie reżimu w 1989 roku.
Od wielu lat okręg kościelny odzyskuje m.in. mieszkania nauczycielskie i inne nieruchomości w Nagyneyed i Csombord, należące do dawnej posiadłości kolegium w Nagyenyed. Oprócz budynków kolegium okręgowi kościelnemu udało się odzyskać także część mieszkań nauczycielskich, jednak doszło do kilku negatywnych orzeczeń sądów.
A to bzdura, bo zdarzało się, że sąd zwracał jedną z nieruchomości znajdujących się w tej samej księdze wieczystej, a drugiej nie.
Rumuński Najwyższy Trybunał Sprawiedliwości i Kasacji szukał rozwiązania tych dzielących sytuacji prawnych, ale jego nowa decyzja w sprawie jedności prawnej, opublikowana we wtorek przez Sąd Najwyższy, stwarza poważne przeszkody dla restytucji kościoła.
János Székely, prawnik, adiunkt na wydziale prawa Węgierskiego Uniwersytetu Sapientia Transylwanii w Cluj, od wielu lat jest jednym z przedstawicieli prawnych Siedmiogrodzkiego Okręgu Kościoła Reformowanego w sprawach sądowych. Reprezentuje Kościół Reformowany w licznych postępowaniach o zwrot nieruchomości, dlatego z pierwszej ręki dowiedział się o nowej decyzji w Bukareszcie, która wiąże proces udowodnienia własności nieruchomości kościelnych z trudnymi do zrealizowania warunkami. Ponieważ Sąd Najwyższy w kilku sprawach stwierdził, że w przypadku szkół kościelnych i innych nieruchomości – niezależnie od nazwiska właściciela na wyciągu z księgi wieczystej – restytucja należy do okręgu kościelnego, ale w pozostałych przypadkach zapadał wyrok odwrotny Rada Prezesów Sądu Najwyższego zwróciła się do zarządu o wydanie postanowienia.
„Istota postanowienia polega na tym, że w przypadkach, gdy w księdze wieczystej nieruchomości nie jest wpisany Siedmiogrodzki Okręg Kościoła Reformowanego, ale jakaś szkoła kościelna, własność okręgu kościelnego z księgą wieczystą można udowodnić jedynie przed sądem w drodze bezpośredniego dowód. Oznacza to, że w przypadku każdej zwracanej nieruchomości musimy udowodnić, że szkoła wpisana do księgi wieczystej została ufundowana przez okręg kościelny” – prawnik János Székely wyjaśnił Krónice istotę niedawnego orzeczenia prawnego w Bukareszcie .
Zdaniem specjalisty, w wielu postępowaniach sądowych udowodniono, że prawdziwym właścicielem jest okręg kościelny, mimo że szkoła figurowała w księdze wieczystej. Reformowane szkoły kościelne na mocy prawa historycznego należały do majątku kościelnego. W XIX wieku zarejestrowano grunty pod szkoły, tak aby dla każdego było jasne, jakie było przeznaczenie majątku. Szkoły kościelne nigdy nie były odrębnymi bytami prawnymi: zawsze były własnością kościoła, wpis do księgi wieczystej uzasadniał ich przeznaczenie jako placówki oświatowej.
Przedstawiciel prawny Kościoła Reformowanego twierdzi, że orzeczenie sądu określające nową procedurę dowodową jest pod wieloma względami niezwykłe w rumuńskim systemie prawnym.
Dotychczasowe decyzje dotyczące jedności prawnej były podejmowane na skutek niejednorodnego orzecznictwa, przy udziale kilku stron i skutkującego sprzecznymi orzeczeniami. W tej sprawie występuje jednak tylko jeden powód, Siedmiogrodzki Okręg Kościoła Reformowanego, a decyzja została podjęta w oparciu o roszczenia prawne historycznego kościoła węgierskiego.
Prawnik zarzuca także, że Sąd Najwyższy tak naprawdę nie zapewnia jednolitej wykładni prawa, lecz wydaje sądom orzekającym w konkretnych sprawach instrukcje, jak oceniać materiał dowodowy w poszczególnych sprawach.
Procedura jest nietypowa, gdyż przepisy stanowiące podstawę interpretacji prawnej nie przewidują, że księga wieczysta ma szczególną moc dowodową, przeciwko której możliwy jest jedynie dowód bezpośredni.
Co ciekawe, nowa decyzja o jedności prawnej łączy stosowanie nadzwyczajnego dekretu rządowego nr 2000/94 stwierdzającego zwrot majątku kościelnego z dekretem ustawowym nr 1938/115, który jednak obowiązywał dopiero od 1947 roku.
Przepisy wprowadzone po II wojnie światowej nadają księgom wieczystym szczególny status w przeciwieństwie do nadzwyczajnego dekretu rządowego nr 94, który zdaniem prawnika rodzi kilka problemów prawnych.
Jednym z nich jest to, że księgowość szkół kościelnych miała miejsce głównie w XIX w., a w Rumunii również prawo to nie może działać wstecz.
W praktyce nowy przepis oznacza, że okręg kościelny i wszystkie inne kościoły muszą udowodnić pisemnymi dokumentami, że część ich majątku – na przykład nieruchomości, grunty itp. - przypisany do założenia szkoły. W dzisiejszym ujęciu trzeba przedstawić np. statut szkoły z 1860 roku.
János Székely uważa to za trudne do wdrożenia, ponieważ decyzja o jedności prawnej ma zastosowanie do dnia dzisiejszego, a nie do XIX wieku. Sto pięćdziesiąt lat temu ówczesny system prawny nie przewidywał, że jeśli Kościół zakłada szkołę, wymaga to dokumentu założycielskiego i wszelkich procedur, do których jesteśmy przyzwyczajeni dzisiaj. Dlatego nowa procedura dowodowa bardzo utrudni bieżącą i przyszłą restytucję” – podsumowuje prawnik z Cluj.
Nowa decyzja o jedności prawnej nie została jeszcze omówiona w kręgach zawodowych, ale prawnicy spotykają się z nią „na żywo” w toczących się procesach restytucyjnych.
Ponieważ jest to dokument prawny wiążący wszystkie sądy w Rumunii, oczekuje się, że w przeciwnym razie sprawny proces restytucji majątku kościelnego stanie się bardzo trudny.
János Székely powiedział, że prawdopodobnie zgłoszą sprzeciw konstytucyjny wobec tego przepisu, choć ustawa nr 1992/47 regulująca działanie Trybunału Konstytucyjnego nie zawiera przepisu mówiącego, że jednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego i Sądu Najwyższego Kasacje podlegają kontroli norm konstytucyjnych. Specjalista widzi, że Sąd Najwyższy w Bukareszcie przekroczył swoje konstytucyjne uprawnienia w zakresie orzeczeń o jedności prawnej: nie tylko dokonywał wykładni prawa, ale także ustalał, jak sądy powinny interpretować określone środki dowodowe.
Na tej podstawie możliwy jest jedynie bezpośredni dowód z księgą wieczystą.
Nowa rumuńska interpretacja prawa zwiększy liczbę powodów przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu. Według eksperta Kościół Reformowany ma na swoją kolej w Strasburgu około 12-14 pozwów, dla których w Rumunii wyczerpały się już wszelkie środki prawne. Proces strasburski również zajmuje dużo czasu, ale w wielu przypadkach pozostaje ostatnią szansą na egzekwowanie prawa w unieruchomionych kwestiach restytucyjnych.
Zdjęcie na okładce: Mikó Székely College w Sepsiszentgyörgy, które kiedyś zwrócono Kościołowi Reformowanemu, zostało ponownie znacjonalizowane
Źródło: László Beliczay/Székelyhon.ro
