Stulecia wspomnień i opowieści pokoleń pochłonęło jezioro założone za czasów Ceaușescu w miejscu Bözödújfalu w Transylwanii; teraz nowe miejsce pamięci pomaga leczyć rany.
Pięć kilometrów od Erdőszentgyörgy w okręgu Maros, w dolinie potoku Küsmöd, Bözödújfalu zostało założone przez rodziny. Pierwsza udokumentowana wzmianka pochodzi z 1566 r., a według opisów już w średniowieczu posiadała kościół; później w miejsce istniejącego kościoła wzniesiono w 1740 r. kościół drewniany, a w 1784 r. murowany.
Wieża tego ostatniego przez lata ciągnęła się niczym sierota ku niebu pośrodku ogromnego jeziora powstałego w wyniku zniszczenia komunistycznej wsi i powodzi.
Rozdzierający serce widok ściętej wieży wznoszącej się nad zbiornikiem wodnym rozciągniętym na terenie dawnej osady stał się odwiecznym symbolem okropności epoki Ceaușescu.
Od tego czasu zbiornik Bözödújfalusi, zwany także jeziorem Bözödi, stał się ulubionym miejscem turystów i rybaków, w którego wodach znajdują przyjemność zarówno kąpiący się, jak i ci, którzy chcą odpocząć. Wiele osób nie ma pojęcia, że na dnie jeziora leży tyle straconych marzeń, złamanych żyć, pozostawionych wspomnień i wygasłych nadziei.
Pod wodą spoczywa pamięć o smutnych losach człowieka, kwitnącej niegdyś gospodarce, wakacjach dzieciństwa i rodziny, miłości, narodzinach i śmierci.
Od XVII w. Bözödújfalu było jednym z centralnych ośrodków wyznania sabatariańskiego w Siedmiogrodzie, aż do roku 1868, kiedy większość z nich przeszła na wiarę żydowską. Większość z nich została następnie zniszczona w niemieckich obozach koncentracyjnych w następnym stuleciu. W 1910 r. wieś zamieszkiwało jeszcze siedemset osób, głównie Węgrów. W 1939 r. rozpoczęto budowę cerkwi obok istniejącej cerkwi katolickiej i unitarnej oraz synagogi, jednak ostatecznie nigdy jej nie ukończono i w 1990 r. po prostu ją rozebrano.
Osada zawsze słynęła ze swojej wyjątkowej wspólnoty religijnej: rzymskokatolicy, unitarianie, reformowani, grekokatolicy, sabatarianie i rumuńscy prawosławni żyli razem w pokoju i harmonii, pomagając sobie nawzajem.
Ten niemal idylliczny stan przerwało słowo władzy: w 1988 roku zakończono budowę pobliskiej tamy, a na rok przed upadkiem reżimu Ceaușescu wieś została zalana.
Tama zamykająca dolinę o długości 625 metrów i wysokości 28 metrów została zbudowana w ostatnich latach dyktatury. Według oficjalnego stanowiska jezioro zlewni należące do tamy powstało w celu ochrony przeciwpowodziowej, jednak zdaniem wielu było to raczej zwiastunem planowanego zniszczenia wsi. Pierwotnie na tym obszarze planowano tymczasowy zbiornik wodny, który przechwytywałby fale powodziowe potoków Kis-Küküllő i Küsmöd i nie zalewał Bözödújfalu. Inwestycję wstrzymano jednak dekretem rządu. Przed kontynuacją prac zaporę przeprojektowano, a teren Bözödújfalu włączono w koryto utworzonego za nią sztucznego jeziora.
Przesiedlenia ludności rozpoczęły się w 1985 roku. Minęło dziewięć lat, zanim Bözödújfalu stało się zbiornikiem Bözödújfalusi.
Rodziny niosły życie łodzią i kajakiem, a te mieszkające wyżej – przyczepą.
Poniżenie mieszkańców osady potęgował fakt, że otrzymali oni od państwa śmiesznie niskie odszkodowanie za swoje cierpienia: władze nałożyły kwoty od dziesięciu do trzydziestu pięciu tysięcy lei, ale samochód Dacia kosztował także co najmniej siedemdziesiąt tysięcy lei .
Do 1994 roku wieś wraz z dwoma kościołami znalazła się pod wodą, z powodzi uratowano jedynie dwanaście domów, które są zamieszkane do dziś. Według lokalnej legendy, kiedy woda w końcu zakryła Bözödújfalu, jaskółki przybywające wiosną tygodniami krążyły nad jeziorem w poszukiwaniu gniazd.
Część mieszkańców – głównie osoby starsze – przesiedlono do sąsiedniego miasteczka Erdőszentgyörgy, resztę zaś przesiedlono do ponad trzydziestu osiedli na terenie całej Transylwanii. Pojechali do Hármasfalu, Havadtő, Gyulakuta, Fületelke, Bözöd, Etéd, Kőrispatak; byli i tacy, którzy osiedlili się wzdłuż rzek Kis- i Nagy-Küküllő, w okolicach Székelykeresztúr, Székelyudvarhely, Segesvár i Marosvásárhely; i byli tacy, którzy udali się na stronę Nyárádu. W rzeczywistości znamy nawet osoby, które wyemigrowały daleko: dawni mieszkańcy wioski Bözödú mieszkają na Węgrzech, w Austrii, Izraelu i Australii.
W wyniku tragedii setki osób zostało bez dachu nad głową. Choć wysiedleni nie znaleźli nowego miejsca do życia, wszyscy w duchu pozostali mieszkańcami wsi Bözödúj.
W 1995 r., dzięki interwencji Árpáda Sükösda, byłego mieszkańca Bözödújfalu, obok zbiornika, gdzie kiedyś stał pomnik I wojny światowej, wydobyty z wody w 1996 r., wybudowano ścianę płaczu.
Te słowa utrwalają pamięć o dawnej osadzie: „Bözödújfalu spoczywa na dnie jeziora, dawni mieszkańcy jego 180 domów rozsianych po całym świecie wciąż opłakują. Zostało zniszczone i zalane przez złych wykonawców dyktatury, eliminując w ten sposób wyjątkową wspólnotę historyczno-religijną, w której przez wieki żyły razem rodziny różnych narodowości i religii, szanując się i kochając, we wzorowym pokoju. Teraz prośby katolików, unitarian, grekokatolików i sabatarian Székely zostały na zawsze uciszone. Niech to miejsce będzie miejscem i symbolem pokoju religijnego.”
Co roku w pierwszą sobotę sierpnia zbierają się tu potomkowie osady, aby porozmawiać i wspominać swoją wieś.
Obok ściany płaczu wzniesiono dzwon i dzwonnicę oraz wieś nagrobną, wykonaną przez snycerzy zamieszkujących Kotlinę Karpacką, która według numeru domu ulica po ulicy odzwierciedla dawną osadę.
W zamku Rhédey w Erdőszentgyörgy znajduje się izba pamięci ogłaszająca istnienie Bözödújfalu, można obejrzeć makietę dawnej osady, można też zadzwonić w stary dzwon kościelny.
Wyrastająca z jeziora wieża, będąca symbolem zagłady wsi, zawaliła się w 2014 roku.
Oczywiście nie z dnia na dzień – stare kościoły z biegiem lat niszczały. Miejscowi mieszkańcy, głównie Romowie, przy niskim stanie wody wynieśli kamienie ze swoich murów, a w 2009 roku podczas wielkiej burzy zawalił się dach wieży barokowego kościoła katolickiego. Rozdzierający serce widok tej ściętej wieży na zawsze zapadł w pamięć ludzi.
Plotka głosi, że niektórzy chcieli nawet ukraść krzyż znajdujący się na szczycie kościoła, wierząc, że kula wskaże im, gdzie ukryte są skarby kościoła. Ostatecznie udało się go uratować, a po renowacji wystawiono go w Erdőszentgyörgy. Ustawiono tu także posąg Madonny, będący jednym z najcenniejszych zabytków maryjnych Transylwanii.
Po zawaleniu się wieży w 2014 roku zrodziły się pierwsze plany, aby na brzegu jeziora wybudować nowy pomnik, symboliczny kościół. Dawni mieszkańcy obawiali się, że nawet reputacja osady zostanie utracona, jeśli nie będzie posłańca, który by im o tym przypomniał.
W 2017 roku poziom wody w zbiorniku obniżył się o ponad osiem metrów w związku z urwaniem się części mostu łączącego stojącą w wodzie wieżę kontrolną z zaporą. Tym samym pozostałości dawnej osady znów stały się widoczne.
Prace nad budynkiem, nazwanym Kościołem Jedności, rozpoczęły się jesienią 2018 roku, jednak brak środków finansowych, a potem lata pandemii opóźniły budowę. Prace wznowiono w 2023 roku.
Attila Zoltán Csibi, burmistrz Erdőszentgyörgy, ujął to w ten sposób: „Dom modlitwy zbudowany z datków publicznych reprezentuje wszystkie wyznania zalanej osady i dlatego nazywany jest Kościołem Jedności”. Darowizny napływały z wielu krajów, od Kanady po Australię, a oprócz darczyńców z Transylwanii i ojczyzny prace wsparły także samorządy hrabstwa Maros i Węgier. Według Csibi ostateczna wartość darowizn wynosi od 200 do 300 tysięcy euro.
Budynek nawiązujący do starego kościoła katolickiego został zbudowany na brzegu jeziora, bez drzwi, okien i dachu. W marcu 2024 roku na dach kościoła dodano także hełm wieży - niczym koronę. Oczekuje się, że na specjalny, drewniany dach pokryty szkłem dodane zostanie dolne pokrycie blaszane.
Wśród obietnic gminy Erdőszentgyörgy znajduje się modernizacja drogi prowadzącej od dawnego parku pamięci na końcu wsi do kościoła, dlatego ten kilkusetmetrowy odcinek również został objęty miejskim projektem mającym na celu brukowanie ulic .
Wydaje się, że w ten sposób spełniło się stare marzenie i ukończono budowę kościoła Przynależności, którego uroczysta inauguracja odbędzie się 3 sierpnia podczas nabożeństwa ekumenicznego podczas dorocznego spotkania mieszkańców wsi Bözödúj.
Program, potocznie nazywany Zniszczeniem Wsi Rumuńskiej, oficjalnie znany jako Plan Zasiedlenia Wsi, był planem osadnictwa i osadnictwa ludności w Socjalistycznej Republice Rumunii, który miał miejsce w latach 1988-89. Za oficjalny początek programu można uznać 29 kwietnia 1988 r., kiedy sekretarz generalny partii Nicolae Ceauşescu ogłosił tzw. plan systematyzacji osadnictwa. Chociaż celem programu było oficjalne planowanie osadnicze, tłumienie narodowości węgierskiej i niemieckiej, a także wykorzenienie tradycyjnych stosunków społecznych w ogóle, było także wyraźnym zamiarem politycznym ze strony rumuńskich przywódców. Wyniszczające procesy położyła kres rewolucja, która wybuchła w grudniu 1989 roku i upadek dyktatury komunistycznej.
Zdjęcie na okładce: Kościół katolicki Bözödújfalus w listopadzie 2008 r.
Źródło: Wikipedia
