Żelazna buława jest pomnikiem wojskowym - była. Dziś nie ma na to śladu. Historia jest świeża, jedna z najważniejszych historii zmiany reżimu w Rumunii.
Pikanterię sprawy polega na tym, że maczuga Jánosa Hunyadiego , którego rumuńska historiografia uważa za rumuńskiego pochodzenia. Czynem, za który wzniesiono bohaterski pomnik, był napad turecki w 1442 roku. Już wcześniej - w 1420 roku - Turcy najechali Południowy Siedmiogród przez Przełęcz Vaskapu, przełęcz oddzielającą Góry Ruszka od Gór Szörényi. Armia Jánosa Hunyadiego licząca od 12 000 do 15 000 osób stanęła na drodze inwazji w 1442 r., Pokonując 81-tysięczną hordę turecką. Znaczna liczba Turków straciła życie w walkach.
W ramach Święta Tysiąclecia, 6 września 1896 r., na miejscu bitwy, w pobliżu wsi Zajkány, na wzgórzu Vámoszajkány, powiat Hunyad wzniósł czterometrowy żeliwny pomnik w kształcie maczugi bojowej. Na pomniku widniał herb Jánosa Hunyadiego i następująca inskrypcja: „6 września 1442 r. János Hunyadi pokonał 80-tysięczną armię Beglera Beg Sehabeddina, wkraczającą tym wąwozem do Siedmiogrodu ze swoimi piętnastoma tysiącami wojowników. Publiczność hrabstwa Hunyadvár wzniosła tę kolumnę jako wieczną pamiątkę chwalebnego czynu zbrojnego w tysiącleciu podboju ”.
Z biegiem lat w hrabstwie wzniesiono kilka pomników ku czci Hunyadi, w liczbie pięciu kolejnych. W latach po I wojnie światowej władze rumuńskie zniszczyły je wszystkie, ostatni w połowie lat 60. Żelazna buława przetrwała burze okresu międzywojennego, uniknęła też zniszczenia pomników narodowego komunizmu.
I nadeszła długo wyczekiwana zmiana, gdy nowy rząd zaufał wartościom demokratycznym – przytoczę tylko jedną z nich: zrozumienie, akceptację, a przynajmniej tolerowanie opinii i wartości innych.
22 czerwca 1992 r. „nieznani” przestępcy obalili przy użyciu ciężkiego sprzętu ostatni pomnik Hunyadów, zajkány, a maczuga zniknęła. Rok później żelazną buławę wyłowiono z jeziora w Ostró i przewieziono do muzeum w Várhely (Sarmizegetusa). Stamtąd w listopadzie 1994 roku żelazna buława zniknęła na dobre.
W 2002 r. RMDSZ zawarł porozumienie z partią rządzącą (RSZDP - następczynią partii komunistycznej) w sprawie poparcia parlamentarnego. Jednym z jej punktów była konserwacja i renowacja pozostałości pomnika. Nic się nie stało, a przynajmniej tak się stało. W kwietniu 2003 r. zniknęły również pozostałe fragmenty przewróconego pomnika Zajkány na miejscu, na przełęczy Vaskapu, cokół pomnika został rozebrany, a teren wyrównany.
Tak wyglądała żelazna buława, dopóki nie została zdjęta (fot. Erdely.ma)
Podsumujmy.
W 1992 roku zburzono i wrzucono do wody wielotonowy, czterometrowy pomnik. Potrzebne były do tego maszyny, osobisty jad czy podniecenie nie wystarczyłyby.
Maczuga zostaje wydobyta z jeziora i przewieziona do muzeum w 1994 roku. A oni po prostu kradną to stąd. Jakie gospodarstwo domowe może używać nieporęcznego kawałka żelaza? - Także tym razem można wykluczyć motyw indywidualny, za sprawą kryje się urząd.
W 2003 r. teren dawnego pomnika wyrównano również maszynami. Górscy rolnicy zwykle nie trzymają spychacza, takiego jak łopata czy motyka, na końcu ogrodu...
Po tym nic dziwnego, w rzeczywistości jest to legalne: nie ma nikogo odpowiedzialnego, żadne dochodzenie nie zostało wszczęte.
Bodo Brown
(Zdjęcie na okładce: pestbuda.hu)
