Łatwe czasy tworzą słabych ludzi, słabi ludzie przynoszą trudne czasy.
Dla uproszczenia uczyń go okrągłą liczbą. XX. początek stulecia, rok 1900.
Spójrzmy na byłego Węgra, który urodził się w 1900 roku. W roku jego urodzin powoli nadchodzą „szczęśliwe czasy pokoju”. Monarchia wprowadza złotą koronę, szach perski odwiedza Budapeszt – nie ma tu, proszę, nic do zobaczenia. Miał czternaście lat, gdy wybuchła I wojna światowa. Obiecują mu, że ojciec wróci do domu jesienią, kiedy najpóźniej opadną liście.
Hej, kotku, zjadam tę twoją małą buzię...
Cztery lata później, w wieku osiemnastu lat, istnieje duża szansa, że nawet on zostanie zabrany gdzieś do Isonzó.
Po prostu ciągnij, aż do świtu! Ciągnij, aż w moim sercu też zaświeci!
On przeżyje. Wraca do domu. Czeka Cię tutaj koszmar i koszmar Republiki Rady (zamieszki szczurów). W swojej wsi Szamuely wiesza księdza, sędziego, „kułaka”. Potem nadchodzi horror Trianon. W Orpheum w Peszcie wielcy wskakują do kontrabasu, podczas gdy świat rozpada się na kawałki. Jeśli nasz dawny Węgier pochodzi z Wyżyny, Regionu Południowego, Siedmiogrodu, Zakarpacia czy nawet Burgenlandu, to nagle trafia do innego kraju. Ponadto. A tu i ówdzie wciąż czeka go wysiedlenie, „zmiana populacji”, prześladowania na tle etnicznym, upokorzenie – tego typu rzeczy, które same w sobie wystarczą na całe życie grozy. Jednak mając dwadzieścia parę lat założył rodzinę, a jego dzieci przychodziły na świat jedno po drugim. Powiedzmy trzy lub cztery w latach 1930-1940.
Och, kotku, zjadam tę twoją małą gębę! / Nawet niebo boli bez ciebie! / Nie idę tam sam! / Nie opuszczę ciebie, nie mnie, nigdy!
Z jakiegoś powodu nigdy nie zastanawia się, czy jest to konieczne, czy wolno, a przede wszystkim, czy „warto” mieć dziecko. Nie ma takich pytań i wątpliwości. Ale są dzieci. I trudne, ale piękne życie.
I prawie wszystko zostaje wyprostowane, gdy wybucha II wojna światowa. Mężczyzna w jego wieku, zabierany jest na front. Dociera do zakola Donu, widzi, jak jego towarzysze marzną w śniegu, widzi gangrenowe, gnijące rany, zna największą ciszę na ziemi, ciche szlochy ludzi, a smak ostatniego papierosa zostaje w jego ustach na zawsze.
On przeżyje. Wraca do domu. W domu czekają wybory pod niebieską etykietą, a po nich najciemniejszy komunistyczny terror, jeśli nasi Węgrzy mieli kiedyś kilka hektarów ziemi, to nagle stali się kułakami i wszystko stracili, mogli pojechać do robota Recsk lub Málenkij gdzieś na Usztach Umcsuk, Archipelag Gułag, och, jak cudownie... Ale może to, że mieszkała z czwórką dzieci w trzypokojowym mieszkaniu w Budapeszcie, jest nadal podejrzane, zabrane są jej dwa z trzech pokoi, wprowadza się do niej niezawodny towarzysz ona, a ona w najlepszym przypadku staje się niewiarygodna, albo staje się obcą klasą, zbrodniarzem wojennym „drobnym obywatelem”. Tymczasem odbudowuje zniszczony kraj. Obiema rękami.
Kiedy dokonuje się w nim cud z 1956 roku, jest jeszcze człowiekiem w starszym wieku. On też z tym walczy, ale przynajmniej „skończy”. A o świcie obserwuje i słyszy zbliżające się czołgi i dudnienie torów. „…Nasze siły toczą bitwę…” Gdyby tylko nie.
Wielu jego dalszej rodziny, znajomych i przyjaciół zostaje aresztowanych, inni zaś spędzają długie lata w więzieniu. Ledwo ucieka. Potem odbuduje kraj. W połowie lat sześćdziesiątych przechodzi na emeryturę. Wieczorami słucha bardzo cicho Wolnej Europy i z bandażem żony na kolanach coraz częściej patrzy przed siebie, dzieci i wnuki czekają. Kiedy umiera, ma siedemdziesiąt siedem lat.
Twoje obdarte życie, głupie życie! / Co sprawia, że jesteś słodki jak miód? / Ty obdarty życie, głupie życie! / Pozbyć się Ciebie, Boże, jakie to trudne!
Jej dzieci, urodzone gdzieś pomiędzy 1930 a 1940 rokiem, dzieciństwo lub niemowlęctwo spędziły ukrywając się w ciemnych piwnicach, w ramionach matki, która cicho nuciła do nich i przełykała łzy wsłuchując się w huk bomb i eksplozji. Te dzieci głodowały, a ich matka ukrywała się w piwnicy w łóżeczku najmłodszego syna, urodzonego w 1940 roku, kiedy włamali się pierwsi Rosjanie z podciętymi oczami. Wreszcie udało im się wydostać z piwnicy. I nadal głodowali.
Bali się czarnych samochodów, skończyli szkołę, cały czas byli okłamywani, ale szybko nauczyli się sobie z tym wszystkim radzić.
Najmłodszy chłopiec ma szesnaście lat, gdy przybywa w 1956 roku. Rodzice starają się zatrzymać go w domu, ale on ucieka na ulicę, bo chce zobaczyć cud. I on to widzi. Jej siostry też to widzą. Po 4 listopada ojciec zabiera go do strefy przygranicznej, żeby mógł wyjechać, przynajmniej móc normalnie żyć. Chłopiec biegnie w drugą stronę, a potem z powrotem. Nie można wyjść. To zostaje. „Śnij, śnij, słodki sen, wymarzony obraz / Marzymy, że znów będziemy sobą / Anioły, gdy na nas patrzą, szepczą / Oto na Ziemi też jest niebiańskie szczęście”.
To zostaje. Trochę bardziej głoduje, pomagając ojcu odbudować ten kraj. Nigdy nie może pójść do szkoły wyższej, ponieważ jest „obcym klasą”. Ale idzie do przodu. Miał dwadzieścia lat, gdy urodziło się jego pierwsze dziecko, a jego rodzeństwo również miało wtedy pierwsze dziecko. Potem drugi. Ale nie wiecej. Jeśli będzie się dobrze zachowywał, co pięć lub trzy lata otrzyma niebieski paszport, aby móc odwiedzać krewnych w Niemczech Wschodnich. Oczywiście nigdy cała rodzina nie otrzymuje paszportu w tym samym czasie. Powinno być po prostu…
W latach 70-tych zaczął budować domy. W połowie lat osiemdziesiątych kupuje swój pierwszy samochód, piaskowego Zsiguli 1200 o numerze rejestracyjnym UM-86-24. Wypracowuje sobie drogę przez życie. Nie kłamie, nie targuje się, nie wchodzi. Po przejściu na emeryturę z jakiegoś powodu puściły mu nerwy. Śpi wiecznie w wieku 83 lat.
Myślisz, że żółta róża jeszcze zakwitnie, / Myślisz, że słuchamy kłamliwego słowa, / Myślisz, że zawsze wszystko wybaczamy, / Myślisz, że zaprzeczamy wszystkim naszym marzeniom, / Wszystkim naszym marzeniom.
Jego dzieci, urodzone w latach 60., dorastały w późnej erze Kádára, pełnej kłamstw i milczenia. W wieku sześciu lat nauczyli się, że o tym, co się mówi w domu, nie omawia się za drzwiami mieszkania. W szkole jest choinka, w domu Boże Narodzenie i anioł z Nieba. W znanym liceum w Budzie zawiera przyjaźnie na całe życie, Pink Floyd o świcie chodzi na domowe imprezy, rozpoczynają też naukę angielskiego, tłumacząc teksty Pink Floyd z pomocą wspaniałego angielsko-węgierskiego stylu Országh.
Tatuś przeleciał przez ocean / Zostaje tylko wspomnienie / Migawka w rodzinnym albumie / Tatusiu, co jeszcze dla mnie zostawiłeś?
A pokolenie wnuków mogło już iść na studia wyższe. I nadeszły lata osiemdziesiąte, wnuki entuzjastycznie zmieniły system. Kiedy mieli po trzydzieści kilka lat, założyli rodzinę i urodziło im się pierwsze dziecko, które prawdopodobnie było też ich ostatnim, szacunek dla wyjątku. Tak. Właśnie minęło sto lat od narodzin pradziadków. A w 2000 roku narodziło się pokolenie prawnuków.
Obecnie ma około dwudziestu lat. Jego pradziadek przeżył w tym wieku pierwszą wojnę światową, bunt szczurów i Trianon i mniej więcej w tym czasie urodziło się jego pierwsze dziecko.
Prawnuk się waha. W zasadzie nie ma zielonego pojęcia o niczym. Nie przejmuje się przeszłością, jest takim boomerem, nie dba o przyszłość, jest dzieckiem chwili. Jego największym problemem jest to, czy uda mu się wypić sojową latte bez wszystkiego i w takim razie jest chłopcem czy dziewczynką? Nie wspominając już o tym, że krowy za dużo pierdzą, co stanie się z Ziemią?
A ci, którzy są zarażeni krwią i ci, którzy bawią się chomikami, powinni zostać uwolnieni, ponieważ ten ucisk, ta dyktatura jest nie do zniesienia. Dyktatura, jak patrzą, życie jest nie do zniesienia, presja jest ogromna, w szkole trzeba uczyć się wiersza na pamięć przez rok - ale po co? Nie możesz tak żyć.
Dobrze, że udało nam się zdobyć bilety na Azariah. Śpiewa dla nich Krúbi:
Ale jeśli już na niego szczekasz, to lepiej się zastanów / Bo wieczorem będzie szukał domu twoich rodziców / Wejdzie przez psie drzwiczki i ślini się na ciebie / I będzie lizał czoło twojej matki.
No cóż, dlatego naprawdę było warto...
„Trudne czasy tworzą silnych ludzi. Silni ludzie przynoszą łatwe czasy. Łatwe czasy rodzą słabych ludzi. Słabi ludzie przynoszą ciężkie czasy.”
Prawda o tym być może nigdy nie była bardziej namacalna niż dzisiaj.
Wyróżniony obraz: Civilek.info/Péter Mészáros
