„Narzucony nam obcy kult nigdy nie stał się częścią węgierskiej świadomości społecznej, więc łatwo było pozbyć się Lenina” – mówi historyk Attila Kolontári, pracownik naukowy Biura Komitetu Pamięci Narodowej.
Według współczesnych wspomnień Lenin był „złym, złośliwym chłopcem”. Czy to prawda?
Nie ma wątpliwości, że miał skłonność do współczucia.
Z jego wspomnień wynika, że był histerycznym, wymagającym dzieckiem, które szybko nauczyło się być w centrum uwagi i, co najważniejsze, manipulować otoczeniem. Wielokrotnie udawało mu się narzucić swoją wolę także starszym braciom. Oczywiście same te cechy nie predestynowały go do historycznej roli, jaka przypadła mu w ramach zajęć.
Co pchnęło Lenina w stronę marksistowskiego systemu idei? Można też przeczytać opinię, że decydującą traumą w jego życiu była egzekucja brata za zamach na cara Rosji.
Trudno wyróżnić jeden moment, który sprowadził go na tę drogę. W drugiej połowie XIX wieku wielu młodych rosyjskich intelektualistów trafiło do jakiejś gałęzi ruchu rewolucyjnego. Ale nie ma co do tego wątpliwości
egzekucja jego brata Aleksandra Uljanowa w 1887 r. III. Dla planowanego zamachu na cara Aleksandra był to moment, który wywarł silny wpływ na światopogląd i świat emocjonalny Lenina.
Lenin pochodził z „mieszanej” rodziny rosyjskich intelektualistów, której przodkami byli Rosjanie, Niemcy i Żydzi. Prawdziwy rozwój społeczny rodziny rozpoczął się od ojca, Ilji Uljanowa, który jako inspektor szkół ludowych w guberni symbirskiej uzyskał tytuł radcy stanu i szlachty dziedzicznej. Śmierć ojca i egzekucja brata niewątpliwie oznaczały poważny przełom w życiu rodziny, ale Lenin mógł jeszcze ukończyć studia, uzyskać dyplom prawnika, a nawet wykonywać zawód prawnika.
Niektórzy historycy uważają, że Lenin wyprowadził Rosję z I wojny światowej, co piszą na jego korzyść.
Bardziej trafne jest stwierdzenie, że Lenin poprowadził Rosję od I wojny światowej do wojny domowej, która trwała do lata 1921 roku w europejskich częściach kraju i do czerwca 1923 roku, wraz z kolejnymi bitwami na Dalekim Wschodzie. Podczas wojny światowej, w mobilizacji i uzbrojeniu milionów armii, Lenin już w 1914 roku widział możliwość nie tylko rewolucji rosyjskiej, ale także rewolucji światowej, jeśli masy zwrócą swoją broń przeciwko swoim „własnym ciemiężycielom”.
Powszechnie uważa się również, że Lenin był w rzeczywistości agentem Niemców i dzięki temu mógł stać się przywódcą rewolucji proletariackiej. Czy to prawda?
W latach I wojny światowej Lenin wraz z kilkoma towarzyszami przebywał na wygnaniu w Szwajcarii. Po rewolucji lutowej i abdykacji cara natychmiast zaczęli szukać możliwości powrotu do domu. Jako strona wojownicza przeciwko Rosjanom Niemcy uznali, że Lenin może być w stanie zakłócić wysiłek wojenny swojego kraju. Dlatego po pewnych negocjacjach Leninowie mogli w końcu podróżować koleją z neutralnej Szwajcarii przez Niemcy do neutralnej Szwecji. Stamtąd droga do Rosji była już otwarta.
Legenda o „zapieczętowanym wagonie” nie jest prawdziwa, ale jednocześnie faktem jest, że Niemcy naprawdę dbali o bezpieczeństwo podróżnych.
Warto wspomnieć, że Berlin finansował także bolszewików pokaźnymi sumami – według źródeł niemieckich 6-10 mln dolarów. Pieniądze te nie tylko zapewniły masową publikację ulotek i artykułów prasowych, ale także umożliwiły utworzenie własnej jednostki zbrojnej – Czerwonej Gwardii.
Czy zatem Lenin był agentem Niemców?
W klasycznym tego słowa znaczeniu nie możemy go oczywiście nazwać agentem Niemców, gdyż nie walczył o zwycięstwo cesarskich Niemiec. Klęskę carskiej Rosji w wojnie uważał za niezbędny warunek rewolucji rosyjskiej i światowej. W tym celu przyjął logistyczne i finansowe wsparcie Niemców, tak jak przyjąłby pomoc kogokolwiek innego. W tych okolicznościach
wspieranie Lenina i bolszewików było także całkowicie racjonalną decyzją niemieckiego sztabu generalnego, gdyż osłabiało wojennego przeciwnika, Rosję.
Wtedy, wiosną 1917 r., nie były jeszcze obliczone i nie można było obliczyć dalekosiężne skutki ich działania.
Po Leninie świat przyjął Stalina, a po 1945 roku także Węgry. Czy to prawda, że na krótko przed śmiercią Lenin chciał usunąć Stalina z kierownictwa partii bolszewickiej?
Stosunki między Leninem a Stalinem były nieco bardziej skomplikowane. Lenin od pierwszej chwili opowiadał się za włączeniem do kierownictwa partii bolszewickiej Stalina, „wielkiego Gruzina”, jak go nazywał w 1906 roku. Bardzo cenił praktyczność Stalina, jego zaangażowanie w biurokratyczną pracę organizacyjną, jego doświadczenia konspiracyjne oraz fakt, że Stalin nie wdawał się z nim w teoretyczne dyskusje, ale przede wszystkim taktycznie stawiał go za sobą. Kiedy w kwietniu 1922 r. – na krótko przed pierwszym poważnym atakiem Lenina – Stalin został wybrany na Sekretarza Generalnego Komitetu Centralnego partii, Lenin najwyraźniej nie szukał następcy, ale niezawodnego i kontrolowalnego wykonawcy u swojego boku. Stanowisko sekretarza generalnego, pierwotnie pomyślane jako stanowisko techniczne, stało się później kluczowe dla utrzymania władzy. Prawdą jest jednak, że Lenin próbował spisać rachunkowość, swego rodzaju testament polityczny, nawet wtedy, gdy był poważnie chory. Wyraził w nim swoją opinię na temat członków kierownictwa bolszewickiego. O Stalinie pisał tak: „...jako sekretarz generalny skoncentrował w swoich rękach niezmierzoną władzę i nie jestem pewien, czy zawsze będzie mógł z tej władzy korzystać z wystarczającą roztropnością”.
Dlatego zasugerował, aby rozważyć możliwość zastąpienia Stalina i znalezienia innego, bardziej odpowiedniego kandydata na to stanowisko.
Jednak w 1923 roku ciężko chory Lenin nie był już w stanie wykonywać swojej woli. I sprawił, że Stalin, jako Sekretarz Generalny, został całkowicie odizolowany od świata zewnętrznego w ostatnich latach i miesiącach jego życia.
Przez długi czas sugerowano, że Lenin zmarł na syfilis 100 lat temu, 21 stycznia 1924 roku. Jaka jest Twoja odpowiedź na tę sugestię, jako historyka?
Jeśli chodzi o pochodzenie choroby, która doprowadziła do śmierci Lenina, w literaturze zwykle znajdujemy trzy możliwe wyjaśnienia. Według jednego z nich miażdżyca prowadzi do niedostatecznego dopływu krwi do mózgu. Według innej wersji, w wyniku zamachu na Lenina 30 sierpnia 1918 r., pozostawiona w jego ciele tkanka wokół kuli zwężyła tętnicę szyjną, przez co lewa półkula mózgu nie dostała wystarczającej ilości krwi. Rzeczywiście, możliwość syfilitycznego pochodzenia choroby pojawiła się już w momencie wystąpienia objawów. Po drobnych dolegliwościach
Pierwszy poważny atak Lenina miał w maju 1922 r., podczas którego został częściowo sparaliżowany i chwilowo utracił zdolność mówienia i czytania.
Później jego stan poprawiał się na dłuższe i krótsze okresy, ale po jednym ataku po drugim próbowano go nauczyć mówić i czytać, ćwicząc gry słowne przeznaczone dla małych dzieci. Według ówczesnych raportów medycznych zdarzało się, że nie był w stanie pojąć znaczenia czytanego tekstu. Pod koniec 1922 r. w wyniku kolejnego ataku stał się praktycznie całkowicie niezdolny do pracy i coraz bardziej izolował się od otoczenia. Według jednego z założeń kiła rzeczywiście była przyczyną upośledzenia umysłowego Lenina. Niedawno rosyjski neurofizjolog i gerontolog Walerij Nowosełow, po sporach prawnych, miał możliwość zapoznania się z dziennikiem medycznym prowadzonym przez neurologów leczących Lenina, Aleksieja Koszewnikowa, Wasilija Kramera i Wiktora Osipowa od maja 1922 r. do śmierci przywódca partii bolszewickiej. Komplet dokumentów przechowywany jest w instytucji będącej następcą prawnym dawnego archiwum partyjnego i w 1999 r. na prośbę siostrzenicy Lenina Olgi Uljanowej został zaszyfrowany na kolejne 25 lat. Ponad 400-stronicowy dokument zawiera codzienne wpisy dotyczące stanu zdrowia Lenina, wyników badań, stosowanych metod leczenia i dawkowania leków. Po ich przestudiowaniu Nowosełow doszedł do wniosku, że choroba Lenina miała podłoże syfilityczne i lekarze leczyli go wyłącznie na kiłę nerwową – stadium choroby atakującej ośrodkowy układ nerwowy – chociaż w dokumentach starannie unikano wzmianki o tym określeniu. .
Szyfrowanie dzienniczka lekarskiego wygaśnie 21 stycznia 2024 r., po czym z pewnością będą mieli do niego dostęp inni badacze i poznamy więcej szczegółów na temat choroby Lenina.
Dokładna ocena dokumentów będzie zadaniem przede wszystkim medycznym, a nie historycznym. Sekcja zwłok wykazała poważne uszkodzenie mózgu, kilka rozległych krwotoków mózgowych i oznaki zmiękczenia mózgu. Stracił trzydzieści procent masy lewej półkuli mózgu. Mózg Lenina został rozczłonkowany, zrobiono z niego tysiące sekcji. Najpierw do jego badań utworzono osobne laboratorium, a następnie utworzono na nim Instytut Badań nad Mózgiem Radzieckiej Akademii Medycznej. Badając ryciny, próbowano znaleźć fizjologiczne wyjaśnienie szczególnych zdolności umysłowych przypisywanych Leninowi.
Na ile autentyczny był wizerunek Lenina rozpowszechniany na Węgrzech?
Wcale nie było, choć niewątpliwie zawierało elementy biograficzne. Obraz ten otrzymaliśmy w zasadzie gotowy ze Związku Radzieckiego, gdzie zaraz po jego śmierci rozpoczęto budowę kultu Lenina. Jego ciało zostało zabalsamowane, aby zachować je na wieki, jego mauzoleum stało się miejscem pielgrzymek, na jego hagiograficznej biografii wychowały się pokolenia. Ale ta biografia była również kilkakrotnie przepisywana w oparciu o aktualne względy polityczne. Kult Lenina był dla społeczeństwa radzieckiego swego rodzaju „dodatkiem religijnym”. W czasach sowieckich Lenin był punktem odniesienia, punktem odniesienia, pierwotnym źródłem, do którego stale powracano. Próbowali uzasadniać i wspierać każde wydarzenie, zmianę i decyzję za pośrednictwem Lenina i jego cytatów. Od Stalina po Gorbaczowa, każdy radziecki przywódca tak postępował. Pod przywództwem tego ostatniego ogłoszona w drugiej połowie lat 80. pierestrojka została przeprowadzona pod hasłem powrotu do leninowskiej koncepcji demokratycznego socjalizmu.
A co z kultem Lenina we współczesnej Rosji Putina?
W porównaniu z okresem sowieckim kult Lenina wyraźnie zanika i zanika. Na przykład od upadku Związku Radzieckiego regularnie pojawia się kwestia pochowania byłego przywódcy partii. Niektórzy chcą pochować samą sprawę razem z ciałem Lenina – w sensie symbolicznym – inni zaś po prostu uważają za absurd wywieszanie zwłok w sercu Moskwy. W 2020 roku ogłoszono także przetarg na recykling architektoniczny mauzoleum, który jednak został wycofany w związku z protestem Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej. Kult Lenina stara się głównie utrzymać przy życiu ta partia i jej „dziedziczny” przywódca Giennadij Ziuganow.
Według sondaży około 60 proc. rosyjskiego społeczeństwa aprobowałoby pochowanie szczątków Lenina.
Obecny rząd uważa na razie, że lepiej nie przeszkadzać kwestii Lenina. To nie przypadek, że 150. rocznica urodzin Lenina w 2020 roku minęła spokojnie w Moskwie, podobnie jak obecna setna rocznica jego śmierci. Jednym z przyjętych historycznych modeli reżimu Putina jest Imperium Rosyjskie przed 1917 rokiem, drugim jest globalne supermocarstwo stworzone przez Stalina. Kilka lat temu prezydent Rosji powiedział o Leninie, w związku z upadkiem Związku Radzieckiego, że „podłożył bombę atomową pod budynkiem zwanym Rosja, która następnie eksplodowała”. W interpretacji Putina wymyślona przez Lenina struktura republiki federalnej, zastępująca poprzednie carskie gubernatorstwa, doprowadziła kilkadziesiąt lat później do rozpadu kraju i niepodległości państw członkowskich. Ze względu na swą nienawiść do carskiej przeszłości, swoją rolę w eskalacji wojny domowej i podział ówczesnego społeczeństwa rosyjskiego, Lenin nie do końca wpisuje się w oficjalny panteon reżimu działającego na rzecz kształtowania jedności narodowej Rosji wobec Rosji. - wobec świata zewnętrznego.
W domu szybko zapomniano o Leninie. Dlaczego?
Ponieważ tak naprawdę nigdy nie stała się integralną częścią węgierskiej świadomości publicznej i myślenia publicznego. Nawet wtedy, gdy w okresie państwowego socjalizmu ówczesna władza oczywiście wykonywała swoje obowiązkowe obchody, wzniesiono pomniki Lenina i nazwano jego imieniem miejsca publiczne. Jako postać historyczna Lenin miał niewiele wspólnego z Węgrami i historią Węgier. Jego kult pozostał nam narzucony i obcy, i można było się go pozbyć bez większego bólu serca.
Wyróżnione zdjęcie: Rosjanie nie wiedzą, co zrobić z dziedzictwem Lenina. Źródło: MTI/EPA
