Globalizm to nie tylko ślepy zaułek, ale jedno z największych zagrożeń dla naszego obecnego świata.
W czasach komunizmu, w cieniu sowieckich czołgów, tęsknie spoglądaliśmy na zachód. Zazdrościliśmy nie tylko demokracji, ale i kapitalizmowi. Właściwie głównie to. Dobre samopoczucie, obfitość towarów, wybór, fajne rzeczy. Świat, w którym ludzie mogą swobodnie robić interesy, zakładać i budować firmy oraz bogacić się. Czy nadal była to iluzja? A może coś się dzisiaj zmieniło?
Pytanie jest aktualne: czym właściwie jest kapitalizm? Skąd się bierze, jak powstał? Z odpowiedzi narodziła się literatura o wartości biblioteki. Oczywiście rozszerzyłbym zakres tego artykułu, ale warto przyjrzeć się kilku podstawom, aby lepiej zrozumieć, gdzie jesteśmy dzisiaj i znaleźć odpowiedź na tytułowe pytanie…
Zasadniczo istnieją dwa podejścia do charakterystyki i opisu historycznego kapitalizmu. Jedna, szkoła liberalna, charakteryzuje się przede wszystkim względami psychologicznymi i społecznymi. (To bardzo ważne, że nie mówimy o dzisiejszych polityczno-ideologicznych liberałach, których wyśmiewa się jako „libertarian”, ale o klasycznym liberalizmie ekonomicznym, który jest zasadniczo prawicową ideą.)
kapitalizm to narzucanie naturalnych, liczących tysiąclecia, użytecznych i sprawdzonych wzorców zachowań człowieka w świecie rolnictwa. Innymi słowy, ludzie są zasadniczo przedsiębiorczy i eksperymentalni oraz instynktownie dążą do wydajności, zwiększając w ten sposób dobrobyt własny (i rodziny, otoczenia).
(„Dobrobyt” oznacza tutaj nie tylko rzeczy materialne, ale także „dobre samopoczucie”, tj. zdrowie, sukces, szczęście, satysfakcję itp.) Te naturalne ludzkie motywacje zostały następnie zinstytucjonalizowane: jednostki nie tylko starały się być bardziej wydajne i odnosić sukcesy, ale także przyłączały się do wspólnot interesu (cechów, „firm” itp.) i tworzyły między sobą wszelkiego rodzaju wiążące relacje (kontrakty, hierarchiczne zakony itp.). A organizacja państw coraz bardziej rozwijała się w kierunku formalnego tworzenia i utrzymywania środowiska, w którym wymienione motywacje mogą przeważać w jak największym stopniu.
Drugie podejście, marksistowskie, jest właściwie historyczno-krytyczne. Zgodnie z tym kapitalizm jest specyficzną metodą produkcji, która powstała wraz z upadkiem feudalizmu i rewolucji przemysłowej i opiera się na dychotomii kapitalistów, proletariuszy, bogatych i biednych. Podejście to odrzuca pogląd, że opiera się ono na naturze ludzkiej i faktycznie ewoluowało przez tysiąclecia. Zamiast tego uważa ją za nową i sztuczną formację narzuconą większości społeczeństwa.
Jeśli chcemy trochę nad tym pofilozofować, to prawda leży gdzieś pośrodku (ale nie pośrodku): człowiek naprawdę ma naturę przedsiębiorczo-konkurencyjną, naprawdę chce odnosić większe sukcesy, być wydajniejszy (i lepszy od innych), za to jest skłonny podejmować ryzyko (niektóre w mniejszym stopniu, niektóre w większym stopniu) i zachowuje się zgodnie z tym od tysięcy lat. Aby jednak zinstytucjonalizowany system – lub model produkcji – rzeczywiście wyłonił się z tego, rewolucja przemysłowa i równoległa do niej pierwotna akumulacja kapitału były naprawdę konieczne. Klasyczni liberałowie i marksiści mają zatem ok. Ma 70-30 procent racji w swoim opisie kapitalizmu...
Czy kapitalizm jest dobry czy zły? Pytanie jest od początku błędne, podobnie jak wszystkie odpowiedzi oparte na podstawach emocjonalnych i ideologicznych. Kapitalizm najlepiej można opisać jednym słowem: działa. Jeśli ludzie mają możliwość robienia interesów, rozwoju, konkurowania, ponieważ mogą cieszyć się wynikami, to wykorzystają te możliwości. I będą mieli coraz więcej motywacji, będą coraz bardziej skuteczni.
A ich wyniki i sukcesy nie są wyłącznie samoobsługowe: udana działalność gospodarcza tworzy produkty i usługi, które są przydatne dla innych, często cenne innowacje również dla społeczności. (Żeby wymienić tylko jeden przykład, na przykład Internet). Ponadto zapewniają one możliwości pracy i utrzymania innym, mniej odnoszącym sukcesy/utalentowanym/pracowitym/szczęśliwcom.
A osoba, która odnosi sukcesy w swojej działalności gospodarczej, po pewnym czasie nie może już wydawać na siebie wszystkich swoich pieniędzy, a pożyteczne rzeczy poza sobą finansuje nie tylko ze swojej firmy, ale także ze swojego majątku osobistego. Oczywiście nie wszyscy zamożni ludzie mają takie samo zdanie na temat odpowiedzialności społecznej. A poszczególni kapitaliści i przedsiębiorcy w różnym stopniu cenią swoich pracowników i podwładnych. Ale człowiek też z natury ma motywacje i potrzeby, które wykraczają poza niego samego (wystarczy pomyśleć o wyższych poziomach piramidy Maslowa znanej z psychologii); stwierdzenie „kapitalizm działa” oznacza nie tylko, że jednostka prosperuje, ale także, że system z samej swojej natury sam podnosi dobrobyt społeczny.
Jeśli spojrzymy na rzeczywistość ostatnich dziesięcioleci, zobaczymy dokładnie to: kapitalizm wyciągnął z biedy setki milionów ludzi. Wśród nich ci, których jakaś forma socjalizmu doprowadziła do ubóstwa.
Tutaj znowu ważne jest, aby wyjaśnić kilka rzeczy. Społecznie użyteczny, funkcjonujący kapitalizm, który tworzy powszechny dobrobyt, nie jest tym samym, co „dziki kapitalizm” bez zasad i ograniczeń. Należy włączyć wiele elementów społecznych, które muszą być zagwarantowane na szczeblu państwowym. Ale mówiąc o „systemie opieki społecznej”, „społecznej gospodarce rynkowej” itp. o którym mówimy (i powiedzmy, że używamy krajów skandynawskich jako przykładu), to właściwie nie ma nic wspólnego z socjalizmem. Na przykład Szwecja jest jednym z najbardziej kapitalistycznych krajów na świecie pod względem wolności biznesu, liberalizacji rynku i otoczenia gospodarczego. Następnie państwo pobiera wysokie podatki z udanej działalności gospodarczej i na tej podstawie buduje sieć bezpieczeństwa socjalnego, z której korzysta szeroka gama ludzi. Ale kapitalizm jest motorem wszelkiego dobrobytu (w Norwegii przez kilkadziesiąt lat nawet ropa naftowa); bez niej nie tylko nie byłoby społecznej gospodarki rynkowej, ale Skandynawowie byliby rybakami balansującymi na krawędzi śmierci głodowej (jak to było przez wieki).
W porównaniu z tym wszystkim, na pierwszy rzut oka wydaje się dziwne, jak wiele krytyki kieruje się obecnie pod adresem kapitalizmu – nawet ze strony prawicy! Właściwie przede wszystkim z prawej strony.
Lewica polityczna stała się beneficjentem kapitalizmu, którym kiedyś pogardzała, do tego stopnia, że (definiując się na nowo jako „neoliberalna”) zarządza swoimi instytucjami i aby utrzymać swoje stanowisko, to właśnie ona najbardziej dogmatycznie odrzuca krytykę.
Oczywiście jest też tradycyjna lewica, która wciąż chce przekształcać społeczeństwa oparte na marksistowskiej teorii walki klas. Ale społeczeństwa ci za to dziękują, nie proszą o to. W świecie zachodnim – ale coraz częściej także we wschodnich, południowych, biedniejszych krajach – prawie każdy ma „coś”.
Czego nie chcesz stracić. Dlatego nie ma poparcia dla społecznie wywrotowych idei typu „weźmy bogatym”.
Bardziej umiarkowana lewica, która nadal myśli tradycyjnymi schematami i podziałami (kapitaliści-robotnicy, właściciele-pracownicy) – słusznie – teraz widzi wroga przede wszystkim w międzynarodowym globalnym kapitale, więc zamiast charakterystycznego wcześniej dla lewicy internacjonalizmu sama stała się suwerenistą. (Co oczywiście globalistyczna lewica u władzy lubi nazywać nacjonalizmem, ponieważ może użyć tego przekleństwa, aby demonizować tych, którzy zagrażają jej własnej władzy).
I w tym suwerennym, krytycznym wobec globalizacji myśleniu klasyczna lewica i współczesna prawica zgadzają się w dużym stopniu, co wydaje się zaskakujące.
Obaj uważają, że państwa narodowe stanowią ostatnią linię obrony przed wielkimi ponadnarodowymi korporacjami, które zdobywają coraz większą władzę gospodarczą i polityczną, ale nie mogą ponosić odpowiedzialności w wyborach (ani żadnymi środkami politycznymi), a są zainteresowane wyłącznie własnym zyskiem i hegemonią gospodarczą oraz ostatnim bastionem zachowania wolności i godności ludzi.
Dlatego żaden z nich nie opowiada się za dalszą federalizacją Unii Europejskiej. Dlatego Viktor Orbán, András Schiffer i László Torockzai mówią dziś to samo w kwestiach fundamentalnych.
Oczywiście nadal istnieją różnice. I to jest w porządku. Istnieją podejścia bardziej idealistyczne (zarówno prawicowe, jak i lewicowe) i istnieje realpolitik. Łatwiej być idealistą w opozycji - i tam trzeba być! Idealizmy dają dużo energii psychicznej. W rządzie i na odpowiedzialnych stanowiskach w najlepszym przypadku mogą być niebezpieczni dla siebie (dawne „ludowe” skrzydło MDF, dzisiejsi atlantyczni „prawdziwi konserwatyści” itp.), w najgorszym mogą być niebezpieczni dla społeczeństwa (Hitler, Stalin, Pol Pot, Castro, Chavez itp.).
Zarówno podejście idealistyczne, jak i realistyczne – jeśli nie zaprzeczać rzeczywistości – wyraźnie pokazują i uzasadniają suwerenistyczną zasadę, że globalizm to nie tylko ślepa uliczka, ale jedno z największych zagrożeń dla naszego obecnego świata. Co w rzeczywistości niesie ze sobą inne niebezpieczeństwa.
Ponieważ wojny nie są powodowane przez państwa narodowe per se, ale przez aspiracje imperialne. Jeśli państwa mają ambicje hegemoniczne, zwłaszcza jeśli mają ambicje hegemoniczne na świecie. Kryzysy migracyjne były również spowodowane globalizmem, próbą ujednolicenia świata i narzuceniem „eksportu demokracji”. Światowe epidemie (przypadkowe lub celowe) i reakcje na nie są zdecydowanie „produktami” globalizmu. (Ponadto, przy wszystkich działaniach WHO, coraz częściej udaje podmiot dążący do globalnej hegemonii, z motywacjami podobnymi do wielkich korporacji).
Oczywiście są tacy, którzy czerpią korzyści z tych niebezpieczeństw, epidemii, wojen i kryzysów. I oto wreszcie dotarliśmy do naszych dni, do współczesnych problemów kapitalizmu.
Zsolt Jeszenszky/węgierski naród
Wyróżniony obraz: Mandiner/Árpád Földházi
