„W niespokojnych czasach duchowa broń w rękach ludu!”

Poza kręgami historyków muzyki i religii chyba niewiele osób zna nazwisko György Náray, mimo że zachowywał on ducha wiernych w jednym z najtrudniejszych okresów historii Węgier i służył w wielu parafiach. W międzyczasie miał nawet czas na zdobywanie, kolekcjonowanie i spisywanie pieśni chrześcijańskich.  

Historyk literatury i duchowości Vera Szádoczki, która od lat bada życie szczególnego polityka, zauważa: Dzieło György Náraya nie jest nieznane w literaturze, Emil Békési napisał na jego temat wyczerpująco szczegółowy cykl studiów w Magyar Sion na koniec XIX wieku, podczas gdy Ferenc Sill pojawiał się na łamach artykułów Vigílii poświęconych jego życiu i Kronice. Możemy go spotkać także w tomach historii muzyki i opracowaniach Mihály’ego Bogisicha. Jego melodie zostały nagrane i zbadane przez Gézę Papp w jego tomie poświęconym Kolekcji Melodii Starowęgierskich.

Jednak jego nazwisko pojawia się nie tylko w tych opracowaniach: każdy, kto otworzy Hosanna, katolicki śpiewnik używany do dziś, może odkryć, że Náray jest autorem wielu pieśni chrześcijańskich, które śpiewa się do dziś, na przykład „O błogosławiony święty Istenem” . Skomponował melodię do kilku pieśni, jak np. pieśń Drogi Krzyżowej: Nasze serca, nasze dusze są teraz otwarte… lub jego melodia to Serce Jezusa, najczystsze serce…

Szkolenie muzyczne w Rzymie

Do obowiązków Very Szádoczki należy przygotowanie tomu z XVII-wiecznej serii Biblioteki Poetów Starowęgierskich do publikacji w Zespole Badań nad Literaturą i Duchowością Barokową. Zna zatem dokładnie życie György Náraya, który urodził się 23 kwietnia 1645 roku w Pálóz, pow. Zala. Dziesięć lat później rozpoczął naukę u jezuitów w Nagyszombacie, ukończył tu dwie pierwsze klasy, następnie ukończył szkołę średnią w Győr, skąd wrócił do Nagyszombat i rozpoczął studia z zamiarem zostania księdzem. Studiował także muzykę.

W maju 1666 roku, na polecenie rektora kolegium Nagyszombat, arcybiskup ostrzorgomski wysłał go na studia do Collegium Germanicum Hungaricum w Rzymie, skąd po dwóch i pół roku wrócił do domu jako wyświęcony na kapłana. Te wąskie trzy lata decydują o dalszym rozwoju jego ścieżki życiowej. Pomimo tego, że zamiast zwykłych 4-5 lat, Náray spędził w wiecznym mieście tylko trzy.

Kiedy 21-letni Náray przybył do Rzymu, międzynarodowe uczelnie znajdowały się pod podwójnym zarządem. Z jednej strony funkcjonowały one jako seminaria papieskie, z drugiej zaś papież powierzył zarządzanie placówkami jezuitom. Oznacza to, że przedmioty teologiczne absolwenci Collegio Romano studiowali wspólnie według Ratio studiorum Oznaczało to z jednej strony teologię scholastyczną (dogmatykę), a z drugiej teologię praktyczną (moralność, prawo kościelne, teologię polemiczną).

Náray mieszkał w Collegium Germanicum Hungaricum, gdzie ważną rolę odgrywała edukacja duchowa. Duchowym przywódcą placówki jest spirytysta, który był jednocześnie spowiednikiem absolwentów. Urząd ten przez długi czas w połowie XVII w. – jeszcze za czasów Náraya – sprawował János Nádasi, którego twórczość ascetyczna i pobożna uważana była za jednego z najpłodniejszych pisarzy tamtych czasów. Dzieła te odegrały ważną rolę w kształtowaniu się duchowej mentalności alumnów: zamiast militarnego, debatującego ducha, przekazywały barokowy ideał pobożności. Prawdopodobnie miało to znaczący wpływ na Náraya.

Jak również fakt, że studenci otrzymali w tej instytucji gruntowne wykształcenie muzyczne. Wysokiej jakości wykształcenie muzyczne na wysokim poziomie jest szczególnie ważne przez pół wieku, kiedy Giacomo Charissimi piastował stanowisko organisty (1629–1674), czyli kiedy był tam Náray. Przełożeni musieli czasem wypowiadać się przeciwko przesadnemu kultowi śpiewu, gdyż ciągłe próby śpiewu przeszkadzały w nauce i odpoczynku.

To środowisko muzyczne i to, czego się tam nauczył, z pewnością wpłynęło na Náraya, który był już dobrze zorientowany w muzyce, mogli kształtować jego gust muzyczny, kształtować i pogłębiać dotychczasową wiedzę, mógł natknąć się na melodie i teksty, które następnie przetłumaczył lub przekształcił na własny książka piosenkarza. Z pewnością natknął się tam na kilka tekstów, które później przetłumaczył na język węgierski.

O tym, że wpływ tego muzycznego wykształcenia nie pozostał, lepiej świadczy fakt, że był on absolwentem Collegium Germanicum Hungaricum, a to muzyczne myślenie utrwalili późniejsi biskupi Egeru, Benedek Kisdi i Ferenc Lénárd Szegedy . Cantus catholici z 1651 r odegrał rolę w publikacji Cantus catholici z 1674 r

Ksiądz-muzyk chodził od parafii do parafii

Jak wskazano powyżej, Náray opuścił wieczne miasto pod koniec 1668 roku i wrócił do domu. Ale gdzie? Można było słusznie sądzić, że wróci do ojczyzny, diecezji zagrzebskiej lub ostrzyhomskiej, ale tak się nie stało. W 1669 roku, w cieniu zniszczeń tureckich, został przeniesiony do Mátraszőlős. Zdaniem Ferenca Silla nie możemy się mylić, jeśli przyczyny tego stanu rzeczy doszukamy się w zamierzeniach misyjnych Náraya. Węgierscy teolodzy studiujący w Rzymie musieli zostać poinformowani, że Stolica Apostolska nieustannie nalegała na zapewnienie pasterzy na terytoriach znajdujących się pod wasalstwem tureckim. Wiele takich próśb docierało do papieży ze strony wiernych katolickich żyjących w diasporze, którzy nie omieszkali zwrócić uwagi biskupów węgierskich na wysyłanie wyświęconych księży na wskazane obszary.

Nie wiadomo, dlaczego Náray znalazł się w Mátraszőlős. Faktem jest jednak, że diecezja Váci, okupowana przez Turków, w tym czasie bardzo potrzebowała księży, a do tego powiatu należało Mátraszőlős.

Historia Domus podaje, że kościół został odnowiony w 1669 roku za parafii Náraya. Przywiózł ołtarz św. Elżbiety z kościoła franciszkańskiego z Szécsény, spustoszonego przez Turków. Zostało to ujawnione we współczesnych protokołach Stowarzyszeń Świętego Mikołaja i Niepokalanego Poczęcia, które także założył. Protokół ten pochodzi z początków XVIII wieku, kiedy żyli jeszcze ludzie, którzy pamiętali Náraya. Od tego czasu niestety protokół zaginął, jedynie Historia Domus poświadcza dawne istnienie wpisu. Náray odnowił także ołtarze boczne, m.in. ołtarz Niepokalanego Poczęcia, na którym można przeczytać współczesny poemat łaciński. Może Náray to napisał?

W następnym roku, w 1670 roku, odnajdujemy go w Jászó. W tym okresie w diecezji egerskiej panowały dość chaotyczne warunki. Eger znalazł się w rękach tureckich, biskupstwo i kapituła uciekły do ​​Kassa, a stamtąd do Jászó, a potem z powrotem do Kassa, ale biskupi egerscy też nie zrezygnowali całkowicie z Jászó. Przełożonym Egeru w tym czasie był wspomniany wcześniej Ferenc Lénárd Szegedy, który został biskupem diecezji na terenach podbitych (peryferyjnych).

Potrzebujemy śpiewnika w języku ojczystym!

Wraz z końcem ery debat religijnych nasilił się kolejny nurt: akcentowanie ścisłego związku tekstu z treścią teologiczną, muzyką i wiarą. Vera Szádoczki podkreśla: muzyka stała się narzędziem rekatolicyzacji i katolickiej odnowy. Náray z pewnością zaczął zbierać materiały do ​​swojego przyszłego śpiewnika już podczas lat spędzonych w Mátraszőlős i Jászó. Miał do tego kwalifikacje, w powietrzu unosiła się także chęć tworzenia śpiewników, za pomocą których mogliby przekazywać ludowi hymny o odpowiedniej treści teologicznej w ich ojczystym języku.

To, że już wtedy mógł myśleć o jakimś zbiorze śpiewaków, nic nie potwierdza tego lepiej niż tekst Vesperas opublikowany jako dodatek do Lyra coelestis

Około 1671 roku był proboszczem parafii Pétervásara, a dwa lata później posługiwał w Egyházasbást w powiecie Gömör, należącym już do diecezji ostrzhomskiej i w służbie tej diecezji pozostał do końca życia, wspinając się wyżej i wyżej w szeregach kościelnych. W 1674 roku został proboszczem miasteczka targowego Csallóköz. Z tego czasu zachowały się dwa jego rękopisy, jeden to kronika, w której Náray zaczął spisywać zwyczaje miasteczka targowego, porządek liturgiczny, śpiewy kościelne i organizację scholi, a jego następca kontynuował to. Od tego czasu dokument ten znajduje się w parafii czwartkowej. Zbiór szkiców kazań autorstwa drugiego.

W 1679 został wikariuszem biskupim, w 1684 kanonikiem bratysławskim, a dwa lata później także dziekanem kapituły. Przez dwa lata, w 1685 i 1689 r., był proboszczem Emericanum, a następnie w 1690 r. kanonikiem ostrzergomskim. Od następnego roku został archidiakonem Zólyom i piastował te funkcje aż do swojej śmierci w 1699 roku.

W ostatniej dekadzie jego życia ukazały się trzy jego dzieła. Jego najnowszym i najbardziej znanym śpiewnikiem jest wspomniany już Lyra coelestis z 1695 roku, zawierający 167 pieśni łacińskich i węgierskich, z czego około stu sam skomponował. Opublikowano jeszcze dwie jego broszury, które pomagają i zachęcają do praktycznego życia zakonnego. W Bibliotece Uniwersyteckiej w Bratysławie znajduje się obecnie pojedynczy, okrojony egzemplarz tomu A Szentháromság olásójárul z 1693 roku Tom w języku węgierskim uczy modlić się, aby dać ludziom duchową broń w niespokojnych czasach. Náray wyjaśnia w nim rodzaj różańca. Opracował drugi formularz dla księży, po łacinie. Celem tego jest danie przykładu osobom służącym Kościołowi, jak wzrastać w życiu duchowym i organizować swoją parafię w bardziej praktyczny sposób.

Obecnie znamy łącznie 22 tomy, w których w jakiejś formie pojawia się nazwisko Náraya, tj. była to jego książka, a te przechowywane są do dziś w Esztergomiu. „Pracownicy Biblioteki w Esztergomiu nie zakończyli jeszcze opracowywania całego księgozbioru, nie można wykluczyć, że w miarę postępu prac odnajdą się kolejne książki z biblioteki Náraya” – ma nadzieję Vera Szádoczki.

Wspomniane 22 tomy zawierają łącznie 26 dzieł. Ciekawy jest ich skład językowy: istnieje 8 form łacińskich i 18 włoskich. Można słusznie sądzić, że tomy włoskie nabył podczas pobytu w Rzymie i w przypadku niektórych z nich rzeczywiście jest to prawda, ale są tomy, które ukazały się po powrocie Náraya z Rzymu. Pięć publikacji z Wenecji, jedna z Turynu i jedna z Padwy. Również tom, w którym w 1671 roku napisał, że jest proboszczem w Pétervásár, ukazał się w 1663 roku.

Kultywować za wszelką cenę!

W każdym razie faktem jest, że nawet po powrocie z Włoch zabiegał o zdobycie książek w czasie burzliwego podboju tureckiego – z Włoch. Nie ma źródła, czy udało mu się to dzięki kontaktom osobistym, czy środkami oficjalnymi. Uderzający jest fakt, że wśród jego książek nie ma dzieł w języku węgierskim ani autorów węgierskich.

Oczywiście znajdziemy kilka ksiąg zawierających pieśni, np. Il Christo caritativo , które publikuje pieśni i litanie włoskie i łacińskie. Grube Rosa Boemica traktuje o życiu i twórczości św. Wojciecha. Księga, ozdobiona licznymi rycinami, składa się z dwóch części, pomiędzy dwiema częściami, na rozkładanej kartce, piosenka Canticum Sancti Adalberti (Pieśń św. Alberta) oprawiona jest w języku czeskim i łacińskim. W tomie znalazło się także kilka innych pieśni i hymnów adresowanych do Wojciecha w języku łacińskim i czeskim, a niektóre z nich posiadają także swoje nuty.

Na koniec warto wspomnieć o wydanym w Kolonii w 1677 roku dziele Joannesa Bony De divina psalmodia – podkreśla Vera Szádoczki. Nie jest to księga hymnów, ale na prawie 800 stronach zapisuje wiedzę teoretyczną, jaką można poznać na temat śpiewu, psalmów, miejsca i roli muzyki w liturgii. Najważniejsze momenty pokazują, że Náray nakręcił ten tom.

Do czego jeszcze Náray wykorzystywał te tomy? Przykładowo Della dignita , o objętości ćwierćczęściowej, uznawany jest w badanym materiale książkowym za duży, na początku i na końcu księgi oprawiono kilka pustych stron, które można było zapełnić świetnym pismem, i to jest dokładnie to, co zrobił Náray. Ponad sześć stron. Na pierwszych stronach przed stroną tytułową wpisuje węgierski wiersz, prawdopodobnie własny utwór:

Straszne śluby to straszne tajemnice

Piję grzech jak wodę po każdym twoim słowie

Ryczycie jak wściekłe lwy.

 

Wasze gniewne serca pragną krwi

Jesteście po prostu bandą złodziei i złodziei

Gdzie zło doprowadziło Cię do rozpaczy.

Annotationes wierszem – oczywiście po łacinie . „Czasami miałam wrażenie, że jeśli Náray zobaczył pustą kartkę, to pod wpływem impulsu zapisał na niej wiersz” – mówi Vera Szádoczki, dodając, że wpisy te są cennymi dokumentami z punktu widzenia techniki poetyckiej i metodologii pisania, a także proces narodzin poematu.

W wielu przypadkach Náray sam komponował melodię swoich piosenek. Na nasze pytanie, czy można się jeszcze spodziewać odnalezienia tomu książek wczesnego nowożytnego muzyka-kapłana, historyk literatury odpowiada: nawet jeśli tak się stanie, to w Ostrzyhomiu jest na to szansa. „Ale nie jestem pewien, czy warto szukać na jego dawnych stacjach, gdyż część z tych osad należy obecnie do Słowacji, a tamtejszy system biblioteczny w ogóle nie zajmuje się wpisami własnościowymi w księgach, więc stosunkowo trudno jest przeszukiwać i wynik jest całkowicie przypadkowy. Czy możemy znaleźć od niego jakiś inny materiał? Jest na to nadzieja, bo nie zapoznałem się jeszcze z materiałem archiwum ostrzorgomskiego. Ponadto, jak wynika z jego biografii i publikacji źródłowych powstałych pod koniec XIX w., w archiwum Nagyszombata przechowywane były jego listy. Nie wiem, co się z nimi stało. Na pewno warto spróbować Rzymu, gdzie Náray z pewnością wysyłał listy, o czym świadczy projekt listu oprawionego w jego pamiętniku” – zauważa Vera Szádoczki.

Autor: Tamás Császár

Zdjęcie na okładce: Ilustracja / Pixabay