Świat pragnie radości. Wszyscy pragniemy radości. Nie tylko dla zabawy, ale dla zabawy. Możemy osiągnąć to uczucie tylko wtedy, gdy mamy ideały.
Jeśli po drodze stracimy ideały, będziemy widzieć jedynie zgniły, niszczejący świat wokół nas. Mówię, że „tracimy to”, ponieważ stwórca wrodzoną wbudował w nas wszystkich otwartość na ideały. Żyją w każdym dziecku, niezależnie od tego, czy rodzi się w pałacu, rezydencji, w Europie czy Afryce.
Ideałów jest wiele, ale każdy z nich musi w jakiś sposób zawierać prawdę, dobro i piękno.
A na świecie jest dużo dobra i piękna, wszędzie wokół nas, na naszej ulicy, w naszym mieście, w naszej rodzinie. Świat jest naprawdę wspaniały i jest o wiele więcej ludzi otwartych na dobro i piękno niż cynicznych wraków moralnych. Jedynym problemem jest to, że zalewa nas brud i dosłownie ledwo możemy oddychać w powodzi kłamstw, niesprawiedliwości, bezczelności i oszustw. Dlatego ważniejsze jest, abyśmy teraz, gdy kłopoty są bardzo duże, świadomie ich dotrzymywali, a gdy już przygasły, ożywili nasze ideały, zabiegali o radość i pogodę ducha.
Mogło się wydawać, że zapomniałem o prawdzie pośród dostępnych ideałów.
To nie brzmi szczerze, że na świecie zwycięży prawda. Niestety wydaje się, że prawdy jest za mało, a ten brak odczuwamy na naszej skórze każdego dnia. To jedna z najważniejszych cnót! Musimy formułować nasze prawdy i, jeśli to możliwe, egzekwować je. To było dla nas trudne od dłuższego czasu. Oczywiście nasza wina, ale jeszcze bardziej epoka, w której żyjemy, w której wielkie mocarstwa, a wraz z nimi mniejsi beneficjenci, ukształtowali i kształtują prawo do dochodzenia swoich interesów. Niestety, prawda padła ofiarą wiader: „jeśli spojrzę na to stąd, jeśli spojrzę na to stamtąd”. „Prawda ma wiele stron” i tym podobne. Prawda nie jest już ideałem, ale produktem. Jeśli wiadro da się to sprzedać – nawet jeśli jabłko jest zgniłe w środku – to już sporo osiągnęło.
„Prawda zwykle polega na zestawieniu przeciwstawnych opinii”
– mówi Herbert Spencer i ile osób uwierzyło tej masce!
Pożegnanie z prawdą powoduje ledwie przemijający ból. Jeśli nie będziemy już w stanie wpływać na przywódców świata, jeśli ich stan duchowy i moralny będzie się coraz głębiej pogrążał. Co możemy zrobić? Musimy jeszcze mocniej niż dotychczas trzymać się naszych ideałów – a także prawdy. Widząc rozprzestrzenianie się ich egoizmu, musimy sobie z nim poradzić. Goniąc za przyjemnościami. Z ćpunami władzy. Wojna, spekulacje. Z chęcią „dostania”. Z wszelkiego rodzaju agresją i agresywnością. Z próżnością. Z kłamstwem. Przede wszystkim musi spotkać się dusza, myśl i słowo człowieka, który potrafi wierzyć we wszystkie ideały - jak ogromna zwiewna kopuła. Ponad liniami frontu, ponad granicami imperialnymi, ponad systemami federalnymi, ponad obozami ekspertów politycznych, ponad kontynentami, ponad interesami. Ideały wyrastają z przeszłości ludzkości, z szerszej historii, która obejmuje kulturę – w tym sztukę wysoką – i rzeczywistość życia codziennego.
Bez przeszłości nie ma ideałów, co najwyżej sztucznie wytworzonych ideologii. Albo nawet te.
Stąd gniewna nienawiść do przeszłości, gdyż człowiek tęskni za miejscem Boga. Przecież wtedy wszystkie ideały, które zostały zbudowane wraz z pojawieniem się wszechmogącego, mogą zostać zmiecione. Herbert Spencer tak opisał to dawno temu: „Precz z ideałami, precz z ideałami, w jakich się wychowałeś; zignoruj to, zreformuj to.” Jeszcze bardziej brutalne jest to, że Si Huang-ti – Pierwszy Cesarz Węgier – spalił wszystkie książki dotyczące przeszłości w Chinach w roku 213 przed Chrystusem. Wierzył też, że historia zaczyna się od niego. Zabił setki naukowców ukrywających książki. Tak więc wszystko to wydarzyło się przed Chrystusem, kiedy jeszcze podążali za bogami Olimpu w Helladzie i Rzymie. A potem przyszedł okres Marksa i jego zwolenników. „Aby całkowicie wymazać przeszłość…” Nasz zasadniczy problem nie jest zatem intelektualny ani duchowy, nie jest powiązany z ideami i instytucjami stworzonymi na temat stworzenia świata, działania boga(-ów). Z kościołami. Jest to związane wyłącznie z władzą.
Dobrze wiedzieć. Bo – choć brzmi to paradoksalnie – w ten sposób znacznie łatwiej jest trzymać się swoich ideałów.
Wszystkie imperia upadają, wszystkie machinacje polityczne podważają głęboko zakorzenione ideały. Jeśli zajdzie taka potrzeba, ludzie rozkoszujący się pięknem i dobrem będą wciąż na nowo odbudowywać świat. Każdy ma swój własny świat. Na tyle, na ile jego ramię jest w stanie udźwignąć. Oczywiście nie jesteśmy w stanie zrozumieć całego świata, ale możemy zrozumieć nasz kraj. Mamy takie siedmiomilowe buty, że czujemy swoją misję w całej kotlinie karpackiej. Jesteśmy w domu. A kolejne wyciągnięte ramię może dosięgnąć naszego ramienia z innych części świata. Z Arizony, Patagonii, Syberii lub nie wiadomo skąd. Chude, czarne ramię z Namibii, głębokie, świeże westchnienie z Alaski. Może to wynikać z tego, że nasze ideały są uniwersalne. Tam, gdzie żyją ludzie, tam też żyją. Można je wskrzesić w wierszu Goethego, w melodii Ravela, w pieśni Cherokee, w upiornej muzyce drzewa chlebowego. Nie potrzeba filozofii, wyrafinowanego słuchania, nie trzeba nawet słyszeć o Wagnerze czy Tołstoju, a jednak: w duszach jest piękno, dobro i prawda.
Jeśli ci cholerni zwolennicy zniszczą świat, w tym nasz kraj, nawet jeśli wepchną nas w kolejną wojnę ze znacznie większą siłą, i jeśli nie uda nam się jej uniknąć, nadal będziemy go chronić, odbudowywać i tworzyć na nowo.
Ponieważ jednym z naszych ideałów jest nasz kraj. Nasz naród. Nasz język. Nasza kultura. Na ten ideał składa się dobro, piękno i prawda. Inni trzymali się tego przez tysiące lat. Nie jesteśmy z tego dumni. Rozłam, tchórzostwo, kompromis, zdrada. Bolą, ale są także nami. To nas boli. Nie chcemy robić tabula rasa. Po prostu żyć czyściej, lepiej, piękniej.
W Wigilię Bożego Narodzenia ci, którzy mogą, powinni przed północą założyć ciepłe ubranie i udać się zbiorowo do najbliższego kościoła. Jeśli jest dalej, wsiadaj do samochodu. Wejdź do domu Bożego. Nawet jeśli w walce jest „ateistą”.
Jaki świat się przed nim otworzy! Zastanawiam się, czy uda mu się choć na chwilę zapomnieć o całej nienawiści i poczuciu niższości, które rujnują mu całe życie. W miejscu, gdzie duch jest w domu, gdzie odpoczywa także dusza. Gdzie możemy przygotować się na przyjęcie ideałów. Aby móc widzieć piękno, dobro. Aby zaakceptować próby. Aby doświadczyć wolności, którą może przynieść tylko wolność od strachu. Ze strachu przed śmiercią, który od dawna mówił mi o tym, że można umrzeć. Ten jest jeszcze przede mną. Czekając na mnie. Już żyłam, żeby żyć, umiałam kochać, wierzyć, może nawet dawać miłość.
Ludzie będą uciszyć, organy zagrają, a przestrzeń wypełni zapach harmonii i kadzidła. Muzyka podnosi człowieka na duchu i przez chwilę każdy czuje się wolny, bo jego wolność nie jest pochodzenia ludzkiego i materialnego, ale wyższego rzędu.
W końcu wolność jest jednym z naszych najważniejszych ideałów. Będziecie mogli wyczuć w powietrzu, że wiele osób rozumie, jakie to szkodliwe – dla nich samych i dla wspólnoty – że za dużo o sobie myśleli, że nic i nikt nie jest ponad nimi, że to oni są centrum świata . „To było głupie” – myślą sobie. I dobrze będzie poczuć to, co kryje się głęboko w naszej najgłębszej samoświadomości. Nie z takim zapałem, jak kiedyś św. Franciszek z Asyżu czy Ottokár Prohászka, ale spokojnie, niejasno: nieśmiertelność.
Nie wiem, jak długo to zaklęcie będzie trwało. Dożywotnio lub na parkingu zostaje wypowiedziane przekleństwo. Widok chłodnych prądów powietrza i drzew, które straciły liście, szybko przywraca ludzi do rzeczywistości. I rzeczywiście, stale rosnące życie jest największą rzeczywistością. I chory, z pierwotnym zmęczeniem na ramionach, ale nawet ja jestem częścią tej rzeczywistości. Potem czekam w kącie, aż tłum się rozejdzie, w świetle widzę wszystkich moich przodków, wszystkich moich bliskich, wszystkich moich zmarłych. Czuję radość.
„Głoszę i żyję Twoją śmiercią, moją śmiercią, i przez wiarę wyznaję moje zmartwychwstanie/zmartwychwstanie we mnie”.
Wyróżniony obraz: MTI/Márton Mónus
