Artykuł 4 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (dalej: TUE) stanowi, że Unia szanuje równość państw członkowskich wobec Traktatów. Ze scenariuszem Zoltána Lomnici Jr.
Ponadto art. 5 ust. 3 TUE ustanawia zasadę pomocniczości, której celem jest zapewnienie, aby decyzje były podejmowane na szczeblu możliwie najbliższym obywatelom oraz aby przeprowadzane były ciągłe kontrole w celu sprawdzenia, czy podjęte środki na poziomie unijnym są zgodne z krajowymi, czy są uzasadnione w świetle możliwości dostępnych na poziomie regionalnym czy lokalnym. Zasadą ściśle powiązaną z zasadą pomocniczości jest zasada proporcjonalności, zgodnie z którą żaden środek unijny nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów określonych w traktatach. Wreszcie, zgodnie z art. 9 i art. 10 ust. 1 EUSZ, UE we wszystkich swoich działaniach przestrzega zasady równości swoich obywateli.
Wymienione powyżej podstawowe zasady i wartości UE, które od początku determinowały funkcjonowanie integracji europejskiej, ucieleśniają i chronią „w jednej osobie” instytucja prawa weta państwa członkowskiego, co w skrócie określa art. 15 (4) TUE, gdyż „jeśli Traktaty nie różnią się od siebie, Rada Europejska podejmuje decyzję w drodze konsensusu”.
Korzystając z prawa weta, państwa członkowskie mogą zapewnić skierowanie swoich interesów we wspólne podejmowanie decyzji – które ze względu na specyficzne mechanizmy działania integracji jest narzędziem niezbędnym szczególnie dla mniejszych państw członkowskich – w efekcie instytucja ostatecznie zapewnia egzekwowanie praworządności w systemie instytucjonalnym UE. Chociaż proces procedury może być z tego powodu czasami wolniejszy i trudniejszy, gwarantuje on demokratyczny, pluralistyczny i odpowiedzialny proces decyzyjny wbrew „władzy nielicznych”.
Mimo to federalistyczne grupy interesu zorganizowane według logiki imperialnej wypowiedziały ostatnio ciągłą wojnę w celu zniesienia jednomyślności w podejmowaniu decyzji, czyli prawa weta.
W lipcu 2022 roku kanclerz Niemiec Olaf Scholz stwierdził: „Nie możemy sobie już pozwolić na weta narodowe w polityce zagranicznej…”. Podobne stanowisko zajął Josep Borrell, Wysoki Przedstawiciel Unii Europejskiej do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który – choć podkreślił, że wymaga to jednomyślności – za jej wypowiedzeniem opowiadało się także weto. Ponadto skrajnie liberalna grupa PE „Odnów Europę” również kilkakrotnie wskazywała, że jest zaangażowana w ograniczanie stosowania jednomyślności w UE, twierdząc, że jest ona przestarzała w wielu obszarach.
Po oświadczeniach nastąpiły działania i wiosną 2023 r. utworzono tzw. „Grupę Przyjaciół zajmującą się głosowaniem większością kwalifikowaną”, skupiającą dziewięć krajów UE (Belgię, Finlandię, Francję, Niemcy, Włochy, Luksemburg, Niderlandy, Słowenia i Hiszpania), których deklarowanym celem jest przyspieszenie i przekształcenie procesu decyzyjnego w ramach traktatów UE.
Wreszcie pod koniec ubiegłego roku Parlament Europejski oficjalnie zapoczątkował istotne ograniczenie weta państw członkowskich, proponując w swojej uchwale zwiększenie liczby dziedzin, w których decyzje zapadają większością kwalifikowaną, a nie jednomyślnością.
Próba drastycznego ograniczenia praw państwa narodowego (zwłaszcza praw mniejszych państw członkowskich) następuje pomimo tego, że aktualnie obowiązujące prawo UE przewiduje kilka możliwości odejścia instytucji unijnych i państw członkowskich od procesu decyzyjnego procedur obowiązujących co do zasady.
Aby uelastycznić proces decyzyjny Unii Europejskiej, art. 48 ust. 7 TUE przewiduje możliwość zastosowania dwóch rodzajów ogólnych klauzul pomostowych (tzw. klauzul pomostowych), które umożliwiają pierwotnie przewidzianą procedurę ustawodawczą zmieniony.
Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) lub tytuł V EUSZ (Postanowienia ogólne dotyczące działalności zewnętrznej Unii oraz przepisy szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa) wymagają jednomyślnego podejmowania decyzji przez Radę w określonej dziedzinie lub sprawie, Rada Europejska w uchwale może upoważnić Radę do podjęcia decyzji większością kwalifikowaną w danej dziedzinie lub sprawie, z zastrzeżeniem, że z tej możliwości nie można skorzystać w przypadku decyzji o charakterze wojskowym lub obronnym.
Jeżeli EUSZ przewiduje, że Rada musi przyjąć określone akty ustawodawcze w ramach specjalnej procedury ustawodawczej, Rada Europejska może postanowić w decyzji, że takie akty ustawodawcze mogą zostać przyjęte również w ramach zwykłej procedury ustawodawczej.
Ważną zasadą gwarancyjną jest to, że w obu przypadkach Rada Europejska musi powiadamiać parlamenty narodowe o wszystkich podejmowanych inicjatywach. Natomiast jeżeli parlament narodowy w terminie 6 miesięcy od dnia notyfikacji zgłosi sprzeciw do wniosku, decyzja ta nie może zostać przyjęta.
Klauzule pomostowe ustalone w traktatach UE odnoszą się do sześciu konkretnych obszarów polityki: wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa; transgraniczne prawo rodzinne; Polityka socjalna; polityka ochrony środowiska; wieloletnie ramy finansowe; wzmocniona współpraca.
W ramach procedury „wzmocnionej współpracy” (jako alternatywnego podejmowania decyzji) zadeklarowanej w art. 20 TUE, co najmniej 9 państw członkowskich UE może nawiązać wzmocnioną integrację lub współpracę w ramach UE w określonym obszarze, który nie należy do wyłącznej kompetencji UE, jeżeli okaże się, że cele takiej współpracy służą ochronie interesów integracji i nie mogą zostać osiągnięte przez UE jako całość w rozsądnym terminie. Dzięki temu mogą one osiągać postępy w innym tempie i przy innych celach niż te państwa członkowskie, które zdecydowały się nie uczestniczyć w obszarach wzmocnionej współpracy. Celem jest wyeliminowanie impasu, gdy jedno lub więcej państw członkowskich nie zgadza się z konkretną propozycją i w związku z tym nie można podjąć decyzji.
W tym względzie art. 333 TFUE stanowi ważną zasadę proceduralną, że jeżeli postanowienie Traktatów, które może być stosowane w ramach wzmocnionej współpracy, wymaga od Rady podjęcia jednomyślnej decyzji, Rada może zastrzec w jednomyślnie przyjętej decyzji że w przyszłości decyzje muszą być podejmowane większością kwalifikowaną. Nie dotyczy to jednak decyzji o charakterze wojskowym lub obronnym.
Możliwość stosowania procedury wzmocnionej współpracy jest otwarta dla wszystkich państw członkowskich w każdym czasie, o ile nie pozwala ona na rozszerzenie uprawnień poza to, co jest dozwolone w Traktatach, a akty prawne przyjęte w ramach wzmocnionej współpracy mają charakter wyłącznie wiążący dotyczące uczestniczących państw członkowskich, nie stanowią one części dorobku prawnego UE, który powinien być akceptowany przez kraje zamierzające przystąpić.
Traktaty gwarantują zatem obecnie alternatywne możliwości odstąpienia od przepisanych procedur, dlatego niepokojący jest wysiłek federalistów zmierzający do usunięcia prawa weta państw członkowskich.
Z jednej strony pozbawienie możliwości weta poprzez wzięcie w nawias demokratycznego procesu debat pomiędzy stanowiskami państwa narodowego zaszkodziłoby demokratycznemu i sprawnemu funkcjonowaniu instytucji. Bez weta państwa narodowe nie byłyby w stanie podjąć skutecznych działań przeciwko brukselskim planom osłabiającym zarówno kontynent, jak i państwa narodowe, takim jak kwoty w zakresie przesiedleń migrantów, autodestrukcyjne sankcje czy służące interesom środki polityki gospodarczej wielkiego kapitału zachodniego globalizmu. Wszystko to wyraźnie stawiałoby mniejsze lub średnie państwa członkowskie w bardzo trudnej sytuacji, faworyzując jednocześnie większe – a przez to bardziej wpływowe – państwa członkowskie. Naruszyłoby to ducha unijnego hasła „Jedność w różnorodności” i jeszcze bardziej zaostrzyłoby i tak już napięte wewnętrzne sprzeczności.
Ponadto podstawowe zasady zapisane w podstawowych traktatach UE, takie jak zasada praworządności, zostałyby w sposób oczywisty naruszone poprzez wykreślenie prawa weta z prawa UE, gdyż naruszałoby to suwerenność państw członkowskich , która jest podzielona, ale nadal istnieje, gdyż mogłaby stworzyć sytuacje, w których politycy elektoratu państwa nie będą w stanie skutecznie egzekwować woli wyborców. Jednak zniesienie prawa weta na dłuższą metę podważyłoby sprawiedliwość, prawo do tożsamości narodowej, a także europejski interes w akceptacji społecznej, nie mówiąc już o unijnej zasadzie równości.
Na koniec należy także podkreślić, że weto państwa członkowskiego byłoby krokiem nieuzasadnionym z politycznego punktu widzenia, gdyż lekceważenie w ten sposób żywotnych interesów państwa członkowskiego zmniejszyłoby atrakcyjność integracji, zagrażając z dezintegracją i możliwymi – po Brexicie, można powiedzieć dalej – wyjściami.
Wyróżniony obraz: MTI/Zoltán Máthé
