Wydarzenia o tragicznych skutkach można również upamiętniać w duchu świętowania, jeśli ich treść moralna służy rozwojowi przyszłych pokoleń – powiedział László Kövér narodowi węgierskiemu z okazji rocznicy rewolucji 1956 r., podkreślając, że dopóki Węgrzy mają silne poczucie historii i liczymy naszych bohaterów, to tylko kwestia sytuacji historycznej, aby dowiedzieć się, czy starczy nam odwagi.

Przewodniczący parlamentu podkreślił też, że to wstyd dla całej opozycji, że Ferenc Gyurcsány nadal pełni wiodącą rolę na lewicy.
– Co mówi nam dzisiaj rewolucja 1956 roku?
- Po Trianon, po drugiej wojnie światowej, w życiu Węgrów nastąpił moment łaski, kiedy w wyborach 1945 r. naród wyraził chęć życia w demokratycznym, obywatelskim społeczeństwie. Tylko 17 proc. zdobyła Partia Komunistyczna, która jednak wkrótce potem – przy skutecznej pomocy Stalina i zdradzie Zachodu – przejęła władzę.

Potem przyszedł horror systemu Rákosiego, który oznaczał jednocześnie niezgłębiony horror i idiotyzm.

Z tego powodu historyczna energia nagromadziła się od czasu wybuchu Trianon przez Węgrów w 1956 roku.
Ludzie chcieli żyć w normalnym, suwerennym kraju i zrzucić z siebie komunistyczne jarzmo. Niestety, wkrótce stało się jasne, że z rosyjskimi czołgami nie mamy szans, a Węgrzy musieli pogrzebać swoje marzenie o wolnych Węgrzech na wiele dziesięcioleci – ale nie na zawsze. Rok 1956 mówi nam, że nigdy nie wolno nam zboczyć z naszego narodowego celu, porzucić działań podyktowanych pragnieniem wolności i tracić nadzieję. Zawsze jest nadzieja, trzeba tylko wytrwać i prędzej czy później osiągniemy to, czego pragniemy.

– Ile jest już historią, a ile rok 1956 jest częścią naszego dzisiejszego życia?
– Myślę, że zbliżamy się do punktu zwrotnego.
Niewielu z tych, którzy przeżyli rewolucję, zostało wśród nas, ale nasze pokolenie, rozmawiając ze swoimi rodzicami – lub w naszym przypadku z Márią Wittner i moim bratem Jánosem Horváthem – usłyszało o wydarzeniach historycznych w taki sposób, że to, co nam opowiedzieli, było przekazywana jako bezpośrednio przeżywana historia, stała się także naszym osobistym doświadczeniem.

Kiedy nasi dziadkowie i rodzice opowiadali nam o swoim życiu, przedstawiali empiryczną relację z naszej historii. Wśród naszych dzieci tylko szczęśliwymi wyjątkami byli ich dziadkowie, którzy zginęli w wyniku wydarzeń 56 roku, a młodszym od nich nawet nie dano takiej możliwości. Rok 1956 nie został przetworzony w tym sensie, że mógł stać się zbiorowym doświadczeniem wyzwalającym. Ci, którzy stali na barykadach i ci, którzy strzelali do nich z obcej broni, starzeli się obok siebie, w pięknej ciszy i bez sprawiedliwości. Minie dużo czasu, zanim to wydarzenie będzie miało historyczne znaczenie, jak rok 1848 czy założenie państwa św. Istwiana, którego interpretacja nie jest już kwestionowana. Rok 1956 wciąż trwa, a my o tym nie wiemy, nasze konflikty społeczne i nerwice są częściowo zakorzenione w poprzednikach i konsekwencjach rewolucji.

- Czy w twojej rodzinie jest jakaś historia związana z rewolucją?
- Mój ojciec był żołnierzem w Budapeszcie podczas rewolucji. Został zaciągnięty na dwa lata, ale w czasie marszu jego kadencja została przedłużona do trzech lat. Potem też nie został rozebrany, więc utknął w stolicy. Pewnego razu pojechał do miasta jako kierowca ciężarówki po jedzenie, ale zanim wrócił, Rosjanie ostrzelali koszary, a żołnierze się rozproszyli.

Mój ojciec wyszukał swoją historię wojskową w stosie dokumentów i poszedł do domu do Pápy, więc nie brał bezpośredniego udziału w rewolucji.

– Co sądzisz o tym, że nasze święta narodowe kojarzą się głównie z tragediami?
Jak możesz zobaczyć coś do świętowania w smutnych wydarzeniach? – Nie jest dla mnie jasne, że to problem, że mamy taką historię i że nasze wakacje są smutne. Korzyść niekoniecznie jest dla tych, którzy mieli łatwiejszy los i dzięki temu nie musieli dokładnie interpretować własnej historii. Tutaj, w sali parlamentu Nándorfehérvár, na fresku przedstawiającym triumf Jánosa Hunyadiego w 1456 r. widnieje napis „Węgry są bastionem chrześcijaństwa”.

Obraz otoczony jest symbolicznymi katedrami Europy. Ten obraz mógł powstać nawet po 2015 roku. Stało się tak, że już raz doświadczyliśmy tego, co dzieje się w Europie i dlatego mogliśmy lepiej to zinterpretować, gdy na granicy pojawiły się tłumy i zaczęły iść autostradami na zachód. Cytowany powyżej napis nie jest też świadectwem moralnym wystawionym o nas samych, ale mówili to o nas już wcześniej inni, kiedy jeśli nam nie pomogli, to przynajmniej uznali nasze poświęcenie moralne. W walce z Imperium Osmańskim Węgrzy prawie załamali się demograficznie, a kulminacją tego było Trianon. Nawet upadek można upamiętnić w duchu świętowania, jeśli ma wartość moralną, ofiarę, która daje przykład, a dzięki temu przyszłe pokolenia mogą być bardziej. Końcowa faza roku 1956 była tragedią, ale pierwsze dni rewolucji były chwalebne.

To nie przypadek, że rozczarowany komunista Albert Camus powiedział, że Węgrzy zrobili dla swojej wolności więcej niż jakikolwiek inny naród na świecie. Inni też mówili o nas, że wbiliśmy pierwszy gwóźdź do trumny komunizmu. Zmiana ustrojowa w latach 1989-90 dokonała się także dzięki bohaterstwu tych, którzy brali udział w rewolucji, oddając nawet życie.

- Nie przeszkadza ci, że nie „lubiliśmy robić rewolucji”?
- Zastanówmy się, czy oprócz nas są tu w Europie Środkowej i Wschodniej inne narody, które próbowały dochodzić swoich praw bez przemocy. Nie możemy go znaleźć. Powstaje więc pytanie, czy lepiej powodziło się tym, którzy byli pokojowo nastawieni, czy też tym, którzy od czasu do czasu zachowywali się agresywnie?

Albańczycy w Macedonii Północnej mają własny uniwersytet państwowy, Gagauzi w Mołdawii mają autonomię – przynajmniej na papierze – a Węgrzy w Siedmiogrodzie nie mają żadnej.

Najwyraźniej nasza pokojowa postawa nie opłaciła się. Jednocześnie jesteśmy nie tylko narodem żołnierzy, ale również uważamy się za naród prawników. Z pewną naiwnością zawsze staraliśmy się walczyć o nasze prawo na drodze prawnej i nie rozumieliśmy, że jeśli mamy rację w świetle prawa, to na jakiej moralnej i prawnej podstawie opiera się osoba, która tego nie uznaje.

Dopiero w 2010 roku zrozumieliśmy, że polityka to w zasadzie gra sił, w której rację ma ten, kto potrafi bronić swojego punktu widzenia. Dzięki Bogu, od tego czasu jesteśmy w stanie udowodnić, że nasze interesy mogą być zdecydowanie bronione środkami demokratycznymi i pokojowymi, nawet bardziej niż wynikałoby to z naszej siły i znaczenia politycznego. Ale nie zaszkodzi uważać, aby tolerancja dla pokoju nie okazała się pechem w oczach naszych przeciwników politycznych.

Cały artykuł można przeczytać
. Zdjęcie: Żołnierz Vanda