„ Naród, który nie zna swojej przeszłości, nie rozumie swojej teraźniejszości i nie może tworzyć swojej przyszłości!” Europa potrzebuje Węgier... które nigdy nie dały się pokonać

 Rozprzestrzenianie się reformacji w Europie

Wspomnieliśmy już, że na początku XVI wieku ekscesy dworu papieskiego, wdeptywanie w błoto nauk Chrystusowych, zwłaszcza II. Za panowania papieża Gyuli i papieża Leona X wywołało to wielkie niezadowolenie w kilku krajach europejskich. Márton Luther odwiedził Rzym w latach, w których rozpoczęto budowę katedry św. Piotra. Wymagało to dużych nakładów finansowych, a na polecenie papieża kart pożegnalnych . Fakt, że wierni dawali pieniądze za weksel w zamian za rozgrzeszenie, które zastępowało osobiste rozgrzeszenie (pożegnanie) przez księdza, był dla wielu oburzający i nie do zaakceptowania. Jednak augustianin Luter również widział w Rzymie, że większość duchowieństwa oszalała, niższe duchowieństwo było ignorantami, biskupi nie troszczyli się o sprawy kościoła, a papież i jego świta prowadzili luksusowe życie. Niemoralność i korupcja były niemal naturalne w centrum chrześcijańskiego świata. Przywódcy kościelni, którzy prowadzili świecki tryb życia, dawali i kupowali wysokie godności kapłańskie jak jakiś towar na rynku. Uwaga, nie tylko tam. Nie ignorujmy faktu, który zadecydował o ekonomicznych i politycznych losach ówczesnej Europy. Fuggerowie, którzy byli pochodzenia szwabskiego (nieżydowskiego), oprócz cesarzy niemiecko-rzymskich, władców Habsburgów, królów Jagiellonów i kilku mniejszych i większych krajów, kontrolowali również
przepływ pieniędzy Watykanu Odegrali decydującą rolę w sprzedaży kart pożegnalnych, ale przede wszystkim w podziale otrzymanych pieniędzy.

31 października 1517 roku Luter upublicznił swoje poglądy w 95 punktach na Uniwersytecie w Wittenberdze w Niemczech. Częścią istoty reformacji było to, że ci, którzy studiują tekst Biblii i wierzą w Boga, otrzymają przebaczenie. Nie ma potrzeby wstawiennictwa księży, spowiedzi i rozgrzeszenia przez nich. Następnym krokiem Lutra było stwierdzenie, że nie ma potrzeby ani arcykapłanów, ani mnichów. „ Tylko przez wiarę można być zbawionym” – powiedział Luter. Potępił także celibat kapłański, kult świętych i ich przedstawianie w kościołach. Ogłosił, że tekst Biblii naprawdę może zbliżyć się do zwykłych ludzi, jeśli każdy może przeczytać go w swoim ojczystym języku. Wynikało z tego, że ceremonie nie były prowadzone po łacinie, ale w ojczystym języku danego narodu. Słowo Boże powinno docierać do ludzi bezpośrednio, a ich uwagi nie powinny rozpraszać dekoracje, obrazy, posągi i splendor greckich i rzymskich kościołów chrześcijańskich. Jednak oprócz wspomnianych dotychczas reform pojawiła się również istota, a mianowicie zmiana własności dóbr kościelnych. Katoliccy arcykapłani, na czele z papieżem, oczywiście nie chcieli słyszeć o luterańskich reformach. (Sto lat wcześniej czeskiego Jánosa Husza można było jeszcze uciszyć za podobne poglądy, choć krwawe wojny husyckie odcisnęły głębokie piętno na historii Europy).

Luter, który w 1517 roku spowodował największy kryzys liczącego już półtora tysiąca lat Kościoła chrześcijańskiego, został ekskomunikowany przez papieża Leona X (1513-1521).
Luter uniknął już losu Jánosa Husza, stosu, bo jego doktryny podzieliły ludzi w podzielonych Niemczech, w tym potężnych książąt. Wyznawcami Lutra są luteranie , których ewangelikami . Nauki reformatora rozprzestrzeniały się lotem błyskawicy, ale niektórzy z jego wyznawców już odeszli od podstawowych nauk. Na przykład Tamás Münczer opowiadał się za powtórnym chrztem w wieku dorosłym, tak ukształtował się nurt anabaptystyczny Nowe doktryny rozwścieczyły zarówno chłopów, jak i książąt. Krwawa niemiecka wojna chłopska w latach 1524-1526 została pokonana przez książąt, którzy z kolei widzieli w nauce Lutra okazję do zdobycia większej władzy i ziemi. (To nie przypadek, że Luter został ogłoszony heretykiem na cesarskim zgromadzeniu w Wormacji w 1521 roku i został zmuszony do ucieczki. Został przyjęty
przez saskiego elektora Fryderyka Mądrego Nowy Testament , a tu napisał prowokacyjne broszury.

Szwajcaria była ważnym ośrodkiem Reformacji, gdzie zakorzeniły się Ulricha Zwingliego Pastor Zurychu zginął podczas walk, ale kaznodzieja János Kálvin włączył jego nauki do swoich własnych nauk. Reformacja kalwińska protestanckim (protestowym) , który zmobilizował największe masy . Według „papieża z Genewy” wola Boża jest nieskończona. Według Kalwina życie każdego człowieka – bogatego czy biednego – jest z góry ustalone. To jest predestynacji . Kościoły protestanckie odrzuciły hierarchię kościelną. W zasadzie ani obszarnik, ani książę nie mogli ingerować w życie mniejszych i większych wspólnot – organu elekcyjnego, plebanii

W miarę mnożenia się coraz bardziej popularnych doktryn protestanckich pojawiały się także sprzeczności wewnętrzne. Mihály Servet zaprzeczył już samej Trójcy Świętej. Jego ruch, antytrynitarny , stał się popularny w wielu miejscach. na tym modelu powstał unitarian .

Oprócz zwykłych ludzi (chłopów) i książąt, największymi zwycięzcami powstania kościołów protestanckich była burżuazja W końcu nowa wiara otworzyła wszystkim ludziom wolną drogę, którą przemysłowcy i kupcy wykorzystali do nieograniczonego zdobywania pieniędzy i władzy. Łatwo to zauważyć, jeśli spojrzysz na 16-17 lat. na mapie Europy w XIX wieku. Pieniądze, kapitał, urbanizacja, otwarcie szkół cywilnych i władza nowej elity zakorzeniły się głęboko tam, gdzie doktryny protestanckie były najbardziej rozpowszechnione. krajach skandynawskich , Anglii, północnych Niemczech, Niderlandach . Wymienione państwa Europy Zachodniej rozwinęły się i wzbogaciły. Za wyjątek uznano Siedmiogród i wschodnie Węgry, bo choć wyznania luterańskie i kalwińskie były tu szeroko rozpowszechnione, niekoniecznie przynosiło to korzyści ekonomiczne. (Głównymi przyczynami tego są podbój turecki i ucisk Habsburgów).

rozpowszechniła się Gutenberga , druk książek Wpływ rozwoju burżuazyjnego na historię Europy w następnych stuleciach jest niepodważalny. Przecież Biblia, książki, broszury, teksty debat religijnych, psalmy, nuty, pomoce naukowe i dzieła literackie nie mogłyby się na masową skalę rozpowszechnić bez prasy drukarskiej. To z kolei wiązało się z koniecznością zakładania szkół i zakładania drukarni. Nawet zwykli ludzie mogli nauczyć się czytać i pisać, co zaowocowało gwałtownymi zmianami nie tylko w kościele, ale także w życiu doczesnym i rozpowszechnieniem umiejętności czytania i pisania. Tak było w całej Europie, ale tak było również na Węgrzech.

Antagonizmy, które rozdzierały Europę, ale przede wszystkim Niemcy, które zostały przyspieszone i rozpalone przez rozprzestrzenianie się Reformacji, zostały chwilowo przerwane wraz z pokojem religijnym zawartym w Augsburgu w 1555 roku

Cesarskie zgromadzenie zostało zwołane przez cesarza Karola V Zarówno strona katolicka, jak i protestancka pragnęły pokoju po wielu ofiarach, krwawych bitwach i niepokojach. Negocjacje węgierski Ferdynand I Zgodnie z postanowieniami pokoju nie można było w przyszłości przeprowadzić napaści zbrojnej na drugą stronę, ani też nie można było nikogo prześladować z powodu wyznania. Jednak punkty pokoju nie obowiązywały innych religii, dotyczyły tylko wyznań protestanckich i rzymskokatolickich.

zasadą „ Cuius regio, eius religio” („Kto posiada ziemię, ten wyznaje religię”), właściciel ziemi mógł wybrać, jaką religię będzie praktykował. A ludzie mieszkający w jego posiadłości musieli tego przestrzegać. Jeśli nie chcieli tego zrobić, musieli przenieść się do majątku ziemskiego, gdzie mogli praktykować swoją dawną religię.

Poprzednicy rozprzestrzeniania się reformacji w Królestwie Węgier

Z jednej strony konieczne było naszkicowanie europejskiej historii rozwoju Reformacji, gdyż choć są to fakty znane, to dla mniej obeznanego z tematem czytelnika pokrótce streszcza istotę Wielkiej Reformacji. Z drugiej strony – na kolejnych stronach – przy omawianiu reformacji węgierskiej unika powtórzeń. Śmiało można powiedzieć, że wśród krajów Europy w XVI wieku chyba największa liczba wersji Reformacji miała miejsce w naszym kraju, co ma wiele wyjaśnień. Korzeń tkwi w wiedzy, że doktryny husyckie miały miejsce sto lat wcześniej – przede wszystkim we wschodniej części Wyżyny. Wiemy, że wybuch wojen husyckich można prześledzić do roli odegranej przez cesarza niemiecko-rzymskiego Zygmunta Luksemburczyka i króla Węgier w Konstancji, kiedy to spalono na stosie reformatora Jánosa Husza.

Jedną z osobliwości reformacji na Węgrzech jest to, że chociaż istniały różnice i wewnętrzne konflikty między kościołami protestanckimi, w kotlinie karpackiej nie doszło do krwawych wojen. János Csohány , profesor teologii, kaznodzieja harmonii cywilizacji europejskiej, węgierskiej samoświadomości narodowej i chrześcijaństwa. Przy omawianiu tematu warto wspomnieć o jego badaniach. Warto wiedzieć, że jeszcze zanim Márton Luther wkroczył na scenę, pobożni franciszkanie na Węgrzech stanęli po stronie ubogich, co – jeśli nie z powodów religijnych – częściowo podzieliło społeczeństwo. Franciszkanie nie zrobili nic poza żądaniem reformy kościoła. To jednak wystarczyło, by sprzyjać pracy reformatorów. (Obserwanci reprezentowali bardziej surową, „prostą” gałąź franciszkanów. Na Węgrzech nazywano
przyjaciółmi Cheri János Kapistzrán , który odznaczył się także w zwycięstwie w Nándorfehérvár .
Więcej ponad 30 procent Franciszkanów Obserwantów działających w wielu krajach Europy mieszkało w Królestwie Węgier.

W czasach tureckich węgierscy dowódcy wojskowi powierzyli rolę kapłanów polowych wyłącznie przyjaciołom Cheri.) Ich bronią było głoszenie nauk Jezusa, za pomocą których nieświadomie przygotowywali grunt pod szerzenie się Reformacji. Odegrali dużą rolę w tym, że w 1514 roku krucjata przeciwko Turkom przekształciła się w wojnę chłopską „w ruchu”. Stali się wiarygodni i popularni, ponieważ wyjaśniali sprawiedliwość społeczną w oparciu o słowa Ewangelii. Erazm z Rotterdamu , erudyta uczony, teolog, praktykujący kapłan, którego słusznie można uważać za prekursora reformacji, wywarł znaczący wpływ na życie intelektualne całej Europy Do końca życia pozostał katolikiem. Podobnie jak Luter był także mnichem augustiańskim. Ostro skrytykował 15-16. instytucja papiestwa w XIX wieku, scholastyka (nurt filozoficzny związany ze szkołami Kościoła katolickiego), a zwłaszcza supremacja papieska . Warto wiedzieć, że Mária Habsburg, II. Wdowa po Lajosie również była pod dużym wpływem nauczania Erazma. Wspomniany już György z Brandenburgii, któremu po ślubie z wdową po Jánosie Corvinie przypadły w udziale ogromne posiadłości Hunyadów, był erazmistą

Reformacja węgierska różniła się również od wysiłków reformatorskich krajów zachodnich tym, że ludzie mieli swobodę wyboru
między kierunkami reformacji. Za kamień milowy uznano w Debreczynie w 1567 roku . Na tym II. Przyjęli helweckie wyznanie wiary, prawdopodobnie tylko po to, by udowodnić swój związek z Zachodem. To nie przypadek, że Debreczyn stał się „ kalwińskim Rzymem”, czyli bastionem węgierskiej reformacji. (Prawosławni ani na Bałkanach, ani na wschodzie Węgier nie przyjęli żadnej gałęzi reformacji. Należy zauważyć, że nowa wiara nie mogła zakorzenić się także w rzymsko-katolickiej Polsce).

Rozprzestrzenianie się reformacji we wschodnich Węgrzech i Siedmiogrodzie

Węgrzech weszła w życie zasada „Ius patronatus” . To ostatnie oznaczało, że patron, zwolennik i władca znacznie mniejszych jednostek terytorialnych – a nie całego księstwa – dyktował religię mieszkańcom miasta, powiatu czy majątku. Jednocześnie jednak można stwierdzić, że religia rzymskokatolicka początkowo dominowała na królewskich Węgrzech, gdyż zwyciężyła wola Habsburgów. Na Zadunaju początkowo reformowane kolegium papieskie , a także ludność miasta i okolic. Na Wyżynach większość Saksonii (Zipper) wyznawała wiarę luterańską (ewangelicką). Podobnie sytuacja wyglądała w Siedmiogrodzie, gdyż ludność saskich miast również była wyznania luterańskiego. A w Ujarzmieniu, jak omówiono w rozdziale 42, islam uznano za legalną religię. Jednak ze względów taktycznych Turcy tolerowali działalność kościołów reformowanych, mniej katolików.

Nowa religia mogła rozprzestrzenić się bez większych przeszkód we wschodnich Węgrzech i Siedmiogrodzie z kilku powodów. Z jednej strony, ponieważ byli daleko od Wiednia, wpływy Habsburgów dominowały tu w mniejszym stopniu. Z drugiej strony, ponieważ wcześniej osiedliły się tu duże rzesze Sasów, którzy potem jako jedna osoba przeszli na „niemiecką religię”. Po trzecie, Turcy mieli wpływ militarny i gospodarczy przede wszystkim na Siedmiogród, a wiara i kościoły reformowane były dla nich bardziej akceptowane niż katolickie. Po czwarte, ponieważ mieszkający tu Węgrzy również chcieli wyrazić swoją niechęć do Habsburgów poprzez porzucenie wiary katolickiej. 16-17. W XIX wieku we wschodnich częściach kraju iw Transylwanii mówcy katoliccy i reformowani prowadzili debaty religijne Bitwa mówców odbywała się w języku węgierskim w kościołach i na placach miejskich. W większości miejsc debatująca strona kalwińska (reformowana) odniosła sukces wśród publiczności.

Parlament Tordy

stycznia 1568 Parlament obradujący w latach 1910-1930 nie tylko złagodził podział religijny między Siedmiogrodem a Królestwem Węgier (Królewskimi Węgrami),
ale także dał przykład całej Europie. Reformacja religijna, która rozpoczęła się pół wieku wcześniej, wymagała już wiele krwi, ludzkich tragedii i zniszczenia, a religijne antagonizmy wybuchną jeszcze później. Jednak parlament Tordy dał przykład światu chrześcijańskiemu, mówiąc, że można żyć ze sobą w pokoju. Jánosa Zsigmonda , pierwszego księcia Siedmiogrodu, który stwierdził, że nikt nie może kwestionować wolności i równości czterech religii – katolickiej, luterańskiej, reformowanej i unitarian – w ziemi Siedmiogrodu . Tak szeroko zakrojona tolerancja religijna w XVI-XVII wieku. nie uznał go ani jeden kraj w XIX-wiecznej Europie. Później obywatelami Szwajcarii będą ci, którzy stworzą podobny pokój w krainie kantonów. (Wspomniany wcześniej pokój augsburski z 1555 r. stanowił równość katolików i luteranów, ale nie pozwalał na swobodny wybór religii

Po tragedii Mohacza wiara protestancka szybko rozprzestrzeniła się w całym kotlinie karpackiej, zwłaszcza w Siedmiogrodzie i na wschodnich Węgrzech. W Księstwie Siedmiogrodu, założonym w 1542 r., na terenach zdominowanych przez Sasów rozpowszechniła się wiara luterańska Większość ludności węgierskiej podążała za reformacją kalwińską , której dobrym przykładem jest nadal Kalotaszeg i część Székelyföld. Znaczna część reformatów nurt antytrynitarny (trynitarny) Ferenca Dávida Wśród nich był książę János Zsigmond. W Siedmiogrodzie nurt prowadzony przez Ferenca Dávida stał się znany jako unitarian Wśród ludności Székelyföld głównie Csíkszék pozostał rzymskokatolicki . Należy wspomnieć o sabatarian , którzy pisma Starego Testamentu uważali za podstawę swojej religii. 16-17. Nazwa gmin powstałych na przełomie XIX i XX wieku wzięła się stąd, że nabożeństwa odbywały się w soboty zamiast w niedziele. Żydami , ale byli tak samo jak inni Węgrzy z Székely, Mezőségy i Cluj.
(Z czasem zostali wchłonięci np. w szeregi unitarian. XIX -wiecznymi spadkobiercami religii sobotniej zostali adwentyści

Jedno z najbardziej znanych wydarzeń w religijnej historii Siedmiogrodu jest związane z pożegnaniem w Csiksomlyo . Rok przed Parlamentem Torda, 1567 r. , János Zsigmond przybył do Székelyföld z dużą armią, aby nawrócić katolicką ludność Csíki, Gyergyó i Kászon na wiarę unitarną. Katolicy Istvánem Gyergyóalfalvim , wyruszyli do Hargity w sobotę Zesłania Ducha Świętego. Pod Tolvajos-tető Szeklerzy starli się z armią księcia i odnieśli wspaniałe zwycięstwo. Pamięć o tym przypomina pożegnanie Czíksomlyó, które odbywa się co roku w dniu Pięćdziesiątnicy.

Rozprzestrzenianie się reformacji na królewskich Węgrzech

Tragedia Mohacza dotknęła cały kraj, ale szczególnie dotknęła Kościół rzymskokatolicki. Zabijając na polu bitwy siedmiu arcykapłanów, Turcy dosłownie ścięli głowy Kościołowi rzymskokatolickiemu. Sprzyjało to jednak rozprzestrzenianiu się reformacji. Było to korzystne, ponieważ pozostawiono parafie bez zarządu, w których pojawiali się reformatorzy i reformatorzy. Dwaj wybrani w 1526 roku królowie - Jan Szapolyai i Ferdynand Habsburg - w większości oddawali dobra poległych arcybiskupów i biskupów lojalnym wobec nich panom świeckim. Sporo z nich wykorzystało swój łatwo zdobyty majątek kościelny do wspierania reformacji. Często życzliwi mecenasi przenieśli spuściznę humanistów na język węgierski, pomagając pierwszym tłumaczom Biblii (Sylvesterowi Jánosowi i Gáspárowi Károly) i uruchamiając maszyny drukarskie do drukowania Nowego Testamentu i całej Biblii w języku węgierskim.

W podręcznikach szkolnych i w świadomości społecznej wciąż żyje geograficzny podział wyznań w taki sposób, że Habsburgowie i rządzone przez nich Królestwo Węgier
pozostali jednym narodem wyznania rzymskokatolickiego, a reformacja rozprzestrzeniła się tylko w części wschodniej kraju i Transylwanii. Rzeczywistość pokazuje jednak znacznie bardziej zniuansowany obraz. Wspomnieliśmy wcześniej o przywiązaniu Marii Habsburg do nauk Erazma. naśladujący Ferdynanda Miksa Habsburg choć oficjalnie pozostał katolikiem, w swej wierze był bliższy doktrynom reformowanym. Przejawiało się to między innymi w popieraniu i faworyzowaniu doktryny luterańskiej i kalwińskiej, co również było grą polityczną. Przynależność do Wiednia była dla Sasów luterańskich naturalna pod względem języka i kultury niemieckiej. Znamienny jest fakt, że główni urzędnicy Węgier również stali się zwolennikami reformacji, ukształtowanej przez interesy. (W wyniku kontrreformacji to wyznanie zmieni się znacząco.)

Mátyás Bíró Dévai, który zaczynał jako żarliwy katolik, jest jednym z inicjatorów węgierskiej reformacji. Pod osobistym wpływem Melanchtona stał się entuzjastycznym zwolennikiem humanizmu, ale przyjął doktryny Lutra, a także reformację kalwińską. Przez całe życie był poddawany nieustannym prześladowaniom. Za wiarę trafił też do więzienia w Wiedniu.

István Kis Szegedi odwiedził wiele osad w kraju, gdzie nauczał, zakładał kościoły i głosił doktryny kalwińskie.
w Csanád, Timisoara, Cegléd, a także w wielu miastach Południowego Zadunaju. Był aktywny w Ráckevén w 1572 roku, kiedy został zabrany przez śmierć.

Mihály Sztárai był pierwotnie franciszkaninem, który następnie stał się jednym z entuzjastycznych prekursorów reformacji. Popularny, dobroduszny kaznodzieja, niestrudzony podróżnik krajowy Sztárai odwiedził Slawonię i pracował w Baranyi i Tolnej. Przez lata organizował życie wspólnot reformowanych w miastach wyżynnych (Kassa, Patak) i zadunajskich (Pápa). Założył około 120 kościołów, co świadczy o jego aktywności, sile duchowej i fizycznej.

W drugiej połowie XVI wieku Węgrzy z Tiszahát podzielili się między luterańską i kalwińską szkołą myśli na soborach w Tarcal Torda (1563) i Nagyenyed w Siedmiogrodzie spotkaniu Debreczynie synodzie Herzegszőllős w południowym Zadunaju, obecnie części Chorwacji, protestanccy wyznawcy Baranyi i Tolny utworzyli odrębne kościoły ewangelickie i reformowane.

Marksistowska historiografia nie lubiła, a nawet eliminowała podejście „ co by się stało, gdyby tak się nie stało” i wnioski historyczne. Jest to zrozumiałe, ponieważ nie sprzyjało to ponad czterdziestoletniemu okresowi (1945-1990), który przerwał 1100-letni naturalny proces węgierskiej historii. Zadajmy sobie jednak pytanie: co by się stało, gdyby w 1513 roku na papieża został wybrany Tamás Bakócz, a nie Leon X, niemoralny, żądny pieniędzy papież Medyceuszy, który zrujnował papiestwo i sprzedał Watykan?

Autor: Ferenc Bánhegyi

(Zdjęcie na okładce: Węgierskie Archiwa Narodowe )

Z dotychczas opublikowanymi fragmentami można zapoznać się tutaj: 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 8., 9., 10., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17., 18., 19., 20., 21., 22., 23., 24,, 25., 26., 27., 28., 29/1., 29/2., 30., 31., 32., 33., 34.,  35., 36., 37.,  38., 39., 40., 41., 42.